Factsheet

Diabetes bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden

Diabetes type 2 is één van de meest voorkómende chronische aandoeningen in Nederland. Bij diabetes type 2 reageert het lichaam minder goed op insuline, het hormoon dat ervoor zorgt dat glucose in het bloed op de juiste plek komt. Diabetes kan voor veel andere problemen zorgen, zoals hart- en vaatziekten, oogproblemen en nierschade. Ruim 1,2 miljoen Nederlanders hebben diabetes. Negen op de tien mensen met diabetes hebben diabetes type 2.

De kans op diabetes type 2 is onder andere groter:

  • Als diabetes type 2 in de familie voorkomt,
  • bij te weinig lichaamsbeweging,
  • bij overgewicht,
  • als iemand ongezonder eet (veel verzadigd vet, weinig vezels, bewerkt vlees en suikerhoudende dranken),
  • als iemand rookt,
  • als iemand chronische stress heeft,
  • door ouder worden,
  • bij bepaalde etnische groepen en
  • bij mannen.

Daarnaast komt diabetes type 2 vaker voor bij mensen met een opleiding tot mbo-niveau 2 en/of een migratieachtergrond. Veel van hen hebben beperkte gezondheidsvaardigheden. Dat wil zeggen dat ze moeite hebben met het vinden, begrijpen en toepassen van informatie over gezondheid. Het is van belang dat de diabeteszorg ook goed aansluit op deze groep patiënten met diabetes.

In deze factsheet vind je feiten en cijfers over diabetes type 2 en adviezen over de begeleiding van mensen met diabetes en beperkte gezondheidsvaardigheden.

Feiten en cijfers

9,7%

Diabetes mellitus komt voor bij 9,7% van de mensen met basisonderwijs als hoogste opleiding. Bij mensen met een wetenschappelijke opleiding is dat 2,7%.

1:3

In Nederland heeft één op de drie mensen beperkte gezondheidsvaardigheden.

Opleidingsniveau en inkomen

Diabetes type 2 komt in Nederland meer voor bij mensen met een opleiding tot mbo-niveau 2 dan bij mensen met een ander opleidingsniveau (zie tabel 1). Dit geldt ook voor de hart- en vaatziekten die ontstaan ten gevolge van diabetes. Daarnaast wordt er meer diabetes gezien bij mensen met een lage sociaaleconomische status, gemeten door middel van het inkomen. Dit is namelijk 11,2%, ten opzichte van 4,3% bij mensen met een hoge sociaaleconomische status.

Tabel 1. Diabetes in Nederland in 2020/2021 naar hoogst behaalde onderwijsniveau bij personen ouder dan 25 jaar.

OnderwijsniveauDiabetes type 2
totaal4,0%type 1type 2
Basisonderwijs, vmbo, eerste 3 leerjaren havo/vwo en mbo-19,7%%%
bovenbouw havo/vwo, mbo-2, -3 en -44,8%2,511
hbo, wo2,7%18,2

Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 3-10-2018.

De invloed van etnische herkomst op diabetes type 2

In Nederland hebben mensen met een migratieachtergrond vaker diabetes type 2 dan mensen zonder migratieachtergrond (zie tabel 2). Ook ontwikkelt diabetes zich op een jongere leeftijd in deze groep. Erfelijkheid speelt hierbij een rol; mensen met een Surinaams-Hindoestaanse afkomst hebben bijvoorbeeld een hoger vetpercentage waardoor ze bij een lager BMI al diabetes kunnen krijgen, Daarnaast komt er vaker overgewicht voor bij deze groepen. Tot slot kunnen mensen met een migratieachtergrond stress ervaren door de migratie, culturele verschillen, een lage sociaaleconomische status of een taalbarrière. Stress is ook een risicofactor voor diabetes type 2.

Etnische herkomstDiabetes (%)
Turks9,7%
Surinaams/ Antiliaans11,3%
Marokkaans11,7%
Geen migratieachtergrond7,7%

Nivel, onderzoek met gegevens van de huisartsenpraktijken uit 2019.

Daarnaast zien we dat vluchtelingen en asielzoekers ook meer kans hebben op het krijgen van diabetes type 2. Mensen afkomstig uit Syrië, Afghanistan, Iran en Somalië hebben ruim twee keer zoveel kans.

Zelfmanagement bij diabetes

Voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden is het niet eenvoudig om eigen regie te nemen over hun gezondheid. Diabetes type 2 is een complexe chronische aandoening die aanspraak doet op veel basisvaardigheden van de patiënt, zoals lezen en rekenen. Patiënten moeten daarnaast inzicht hebben in hun ziekteproces. Maar ook begrijpen welke complicaties of klachten te maken hebben met hun diabetes. Daarnaast moeten ze hier dan ook gerichte actie op ondernemen.

Andere factoren die een rol spelen bij het zelfmanagement in deze groep zijn:

  • Verschillen in leefstijl, zoals weinig bewegen en andere voedingsgewoonten,
  • sociale en psychische problemen, en
  • leven in armoede, waardoor problemen ontstaan met vervoer naar het ziekenhuis, het regelen van verlof of kinderopvang.

Mensen met diabetes en een migratie-achtergrond

BIJ patiënten met een migratieachtergrond spelen verder nog cultuur en religie, langdurige vakanties naar het land van herkomst, een moeizamere communicatie en weinig ondersteuning in de sociale omgeving een rol in het zelfmanagement van diabetes.

Veel van de in Nederland ontwikkelde interventies voor diabetespatiënten sluiten minder goed aan bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Dit kan verschillende redenen hebben, bijvoorbeeld doordat de interventie gericht is op de cultuur en taal van mensen zonder migratieachtergrond, of omdat het taalniveau niet begrijpelijk genoeg is.

Tips voor eerstelijns zorgverleners

  • Veel patiënten hebben moeite met het begrijpen van uitleg: houd informatie kort, gebruik begrijpelijke taal en herhaal. Geef informatie in stapjes.
  • Op www.begrijpjelichaam.nl staan vereenvoudigde, maar anatomisch correcte afbeeldingen die je kunt gebruiken bij de uitleg over diabetes.
  • Gebruik de terugvraagmethode om te horen of de uitleg begrijpelijk is geweest.
  • Als mensen adviezen niet opvolgen, kan dit komen door een te moeilijke uitleg of het niet kunnen lezen van informatie. Gebruik daarom (ook) visueel materiaal (tekeningen, filmpjes).
  • Gebruik voorlichtingsmateriaal in de taal die de patiënt het beste begrijpt. Er is via onderstaande websites veel voorlichtingsmateriaal beschikbaar in bijvoorbeeld de Arabische taal.
  • Sluit met adviezen aan bij de waarden en de culturele achtergrond van de patiënt. Dit wordt ook wel cultuursensitief werken genoemd. Kijk op deze webpagina voor meer informatie hierover.
  • Adviseer actief over (lange) vakanties naar het land van herkomst en de ramadan.

Handboek Diabetes in eenvoudig Nederlands en Arabisch

Ik heb diabetes, wat kan ik doen?’ is een praktisch handboek voor mensen met diabetes type 2, met korte teksten in eenvoudig Nederlands, ondersteund met heldere afbeeldingen. Hierbij hoort een handleiding voor zorgprofessionals waarin staat hoe ze dit handboek kunnen inzetten bij hun diabetespatiënten. Dit handboek is ook vertaald in het Arabisch.

Meer informatie

Training Effectief communiceren met laaggeletterden

In deze training leer je een patiënt of cliënt herkennen die moeite heeft met lezen en schrijven. Na deze training ben je in staat jouw vragen, informatie en adviezen beter aan te sluiten op het scholingsniveau en niveau Nederlands van de patiënt.
Naar de training.

Begrijpjelichaam.nl

Eenvoudige consult-ondersteunende illustraties over de werking van het lichaam.
Begrijpjelichaam.nl.

Huisarts-migrant.nl

Dé website voor huisartsen en andere zorgverleners met vragen over zorg en gezondheid voor migranten, vluchtelingen en patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden.
Huisarts-migrant – info over diabetes.

diversiteitindiabetes.nl

Deze website biedt behandelaars in de 1e en 2e lijn handvatten om in de spreekkamer te gebruiken voor de behandeling van en advisering aan mensen met diabetes van niet westerse-afkomst en mensen die laaggeletterd zijn.
Diversiteitindiabetes.nl.

Preventie en zorg chronische aandoeningen

Bronnen

Bronnen

  1. Horsselenberg, M., Heins, M., Leemrijse, C., Nielen, M., Korevaar, J. Diabetes Mellitus in Nederland: Prevalentie naar migratieachtergrond en sociaaleconomische status. Utrecht: Nivel, 2022. link
  2. CBS StatLine (openbare data, geraadpleegd op 27-11-2023): link
  3. Blomster JI, Zoungas S, Woodward M, Neal B, Harrap S, Poulter N, et al. The impact of level of education on vascular events and mortality in patients with type 2 diabetes mellitus: Results from the ADVANCE study. Diabetes Res Clin Pract. 2017 May;127:212–7.
  4. https://www.huisarts-migrant.nl/diabetes-mellitus/
  5. https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/1004037.pdf
  6. Ujcic-Voortman JK, Schram MT, Jacobs-van der Bruggen MA, Verhoeff AP, Baan CA. Diabetes prevalence and risk factors among ethnic minorities. Eur J Public Health. 2009 Oct;19(5):511–5.
  7. Haker F. Kennissynthese gezondheid van nieuwkomende vluchtelingen en indicaties voor zorg, preventie en ondersteuning. 2016.
  8. Daren Anderson, Joan Christison-Lagay; Diabetes Self-Management in a Community Health Center: Improving Health Behaviors and Clinical Outcomes for Underserved Patients. Clin Diabetes 1 January 2008; 26 (1): 22–27.
  9. Glazier RH, Bajcar J, Kennie NR, Willson K. A systematic review of interventions to improve diabetes care in socially disadvantaged populations. Diabetes Care. 2006.
  10. https://www.diabeteseducator.org/docs/default-source/practice/educator-tools/cultural-and-health-literacy-considerations-with-diabetes.pdf
Naar boven