Wat is welbevinden?

Kinderen en jongeren zitten op school om te leren en zichzelf te ontwikkelen. Dit lukt alleen als zij fysiek en mentaal goed in hun vel zitten. Met welbevinden bedoelen we:

• een positief gevoel en positief in het leven staan;
• zelfvertrouwen;
• doorzettingsvermogen en energie;
• een gevoel dat je ertoe doet;
• het goed weten omgaan met je eigen emoties.

Welbevinden gaat niet alleen over het emotionele aspect van ‘je gelukkig en tevreden voelen’. Het gaat ook over gedragsmatige, lichamelijke en sociale factoren.

Welbevinden van kinderen in ongunstige omstandigheden of met ingrijpende jeugdervaringen

Ingrijpende jeugdervaringen en de omstandigheden waarin kinderen en jongeren opgroeien hebben invloed op hun mentale en fysieke gezondheid. Denk aan de volgende omstandigheden: armoede of financiële zorgen, het meemaken van ingrijpende of traumatische gebeurtenissen (zoals vluchten, mishandeling of verwaarlozing), (tijdelijk) gebroken gezinnen, discriminatie, (ouders met) minder kennis van het Nederlandse onderwijs- en zorgsysteem, en zorgen over de toekomst. Ongunstige omstandigheden of ingrijpende jeugdervaringen veroorzaken vaak veel stress en kunnen traumatisch zijn. Ze worden ook wel adverse childhood experiences (ACE’s) (1) genoemd. Hoe meer ongunstige omstandigheden of ingrijpende jeugdervaringen kinderen meemaken, hoe groter de kans dat zij veel chronische stress ervaren en problemen ontwikkelen, zoals fysieke, psychologische en schoolproblemen (2). Chronische stress is een langdurige en aanhoudende vorm van stress en heeft een negatieve invloed op zowel de fysieke als mentale gezondheid.

Wanneer je te maken hebt met langdurige stress, ben je vatbaarder voor ziekten en kun je een verminderd denk- en doen vermogen ervaren. Leerlingen en studenten kunnen daardoor moeite hebben met het bereiken van hun volledige potentie op school. Zo hindert psychosociale problematiek de cognitieve ontwikkeling, wat bijvoorbeeld kan leiden tot taal- of leerproblemen (3). Vaak is het juist de combinatie van factoren (intersectionaliteit) die kinderen een valse start geeft, en kan het leiden tot uitdagingen die hun schoolprestaties en gezondheid beïnvloeden. Dit kan doorwerkten tot in de volwassen leeftijd.

Waarom Welbevinden op School bevorderen bij kinderen en jongeren uit gezinnen in kwetsbare situaties?

Juist bij leerlingen en studenten die opgroeien in ongunstige omstandigheden of te maken krijgen met ingrijpende jeugdervaringen heeft de school een heel belangrijke rol in het welbevinden. Ze brengen er een groot deel van hun tijd door, van kleuterklas tot beroepsonderwijs. Als leerlingen en studenten zich veilig voelen, zijn ze in staat om te leren en tot zelfontplooiing en talentontwikkeling te komen. Schoolgaan kan de psychosociale problemen verminderen. Leerlingen en studenten die zich thuis voelen op school hebben bijvoorbeeld een lagere kans op posttraumatische stress, depressie en angsten, ondanks de situatie thuis (4). Onderwijs met aandacht voor het welbevinden van leerlingen en studenten zorgt er voor dat zij meer zelfvertrouwen krijgen en weerbaarder zijn. Hierdoor kunnen zij:

• zich beter inleven in een ander;
• beter omgaan met emoties van zichzelf en anderen;
• hechtere relaties opbouwen;
• beter leren en presteren op school.

Leerlingen en studenten voelen zich prettig en ontwikkelen zich het best als zij zich in een omgeving bevin¬den die het ontwikkelen van het eigen kunnen stimuleert op een manier die bij hen past en aansluit, die kansen biedt om deze vaardig-heden te benutten en dat past bij waar het bereik en de belangstelling van de leerling/student ligt (5).
Leren lukt het beste als je je goed voelt, en omgekeerd helpt goed onderwijs leerlingen en studenten om beter in hun vel te zitten. Zo kan het bieden van geschikte interventies met betrekking tot sociaal-emotioneel leren en het versterken van de veerkracht helpen bij het verbeteren van het mentaal welbevinden en uiteindelijk de schoolresultaten (6).

Verschillende kapitalen en de verschillende werelden van school en thuis

Niet elk kind krijgt thuis hetzelfde financieel, cultureel of sociaal kapitaal mee. Wanneer wij het hebben over financieel kapitaal gaat het over de financiële middelen van een gezin. Het cultureel kapitaal gaat over kennis en vaardigheden, maar ook de opvoeding die kinderen en jongeren meekrijgen. Het netwerk van de ouders en het kind zelf, en wat daar mee bereikt kan worden, noemen we sociaal kapitaal. Dit kapitaal beïnvloedt de toegang van leerlingen tot kansen in het onderwijs en daarbuiten. Het is echter ongelijk verdeeld; leerlingen uit hogere sociaaleconomische milieus hebben vaak meer toegang tot deze vormen van kapitaal. Dit leidt tot ongelijkheid in kansen, omdat het onderwijs vaak de waarden en normen van de middenklasse weerspiegelt.

Door middel van educatie kunnen deze vormen van kapitaal worden opgebouwd. Scholen kunnen actief werken aan het vergroten van bijvoorbeeld het sociaal en cultureel kapitaal van alle leerlingen. Door het aanbieden van diverse culturele activiteiten en ondersteuning bij extra-curriculaire initiatieven. Kortom, het verkrijgen van cultureel en sociaal kapitaal vindt, naast de thuisomgeving, voor een belangrijk deel plaats in het onderwijs.(7)

Hoe werk je aan welbevinden op school?

Scholen zetten nu vaak in op losse (beleids)maatregelen en/of interventies om het welbevinden van hun leerlingen te beïnvloeden. Uit onderzoek en uit de praktijk blijkt dat er betere resultaten worden behaald op lange termijn wanneer er schoolbreed wordt gewerkt aan welbevinden. Dit houdt in dat alle niveaus in en om de school worden betrokken (14).
Voor meer informatie over een schoolbrede aanpak op welbevinden kijk op Welbevinden op School.

De Universiteit van Harvard (2021) heeft op basis van wetenschappelijk onderzoek drie principes geformuleerd waar onder andere onderwijsprofessionals aan kunnen werken. Om beschermende factoren te versterken en dus gelijke kansen op welbevinden te stimuleren (15).

Inspirerende voorbeelden van Welbevinden op School

Op een basisschool in Zoetermeer wordt ingezet op het welbevinden van de leerlingen door het versterken van de sociaal emotionele ontwikkeling. Dit doen zij onder andere door middel van traumasensitief lesgeven en met ondersteuning van een pedagogisch conciërge. Lees in dit praktijkvoorbeeld hoe hun brede aanpak werkt.

Het Jordan Montessori Lyceum Utrecht betrekt de wijk bij de school door verbinding te maken met ouders en door leerlingen in te zetten om het sociaal- en cultureel kapitaal van andere leerlingen te versterken. De school besteedt veel aandacht aan het welbevinden van leerlingen en personeel, en focust daarbij op het vergroten van kansengelijkheid. Meer hierover lees je in dit praktijkvoorbeeld.

Door een kledingwisselmarkt te organiseren zet het ROC Da Vinci in op het verbeteren van het welbevinden van leerlingen met minder financieel kapitaal. Ook bieden zij voor het onderwijspersoneel extra scholing aan in het herkennen van huiselijk geweld. Lees hier het verhaal van ROC Da Vinci.

Wil je schoolbreed werken aan welbevinden? Op de pagina van jouw schooltype vind je praktische tools waaronder een stappenplan, en voorbeelden uit de praktijk:

• primair (en gespecialiseerd) onderwijs
• voortgezet (en gespecialiseerd) onderwijs of
• middelbaar beroepsonderwijs

Of ga naar de informatie voor gemeente en GGD.

Contact

Meer informatie over Welbevinden op School of advies nodig? Neem gerust contact op met Anna de Haan.