Home / Infosheets / Welbevinden op school

Infosheet

Welbevinden op school

Kinderen zijn op school om te leren en zichzelf te ontwikkelen. Dit lukt het beste als ze zich veilig voelen en zichzelf kunnen zijn op school. Daar kunnen scholen bij helpen. In deze infosheet geven we je informatie, feiten en cijfers over de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van kinderen. Ook bieden we handvatten om als school, gemeente en Gezonde School Adviseur te werken aan een positief leerklimaat voor kinderen en leraren. Zo krijgt welbevinden een vaste plek op school en in de gemeente.

Wat is welbevinden?

Met welbevinden bedoelen we bijvoorbeeld:

  • een positief gevoel en positief in het leven staan;
  • zelfvertrouwen;
  • geluk;
  • doorzettingsvermogen en energie;
  • een gevoel dat je ertoe doet;
  • eigenwaarde;
  • het ervaren van steun uit de omgeving;
  • het goed weten omgaan met je eigen emoties.

Documentaire Welbevinden op het Stanislascollege vmbo Delft

Deze documentaire laat zien hoe een school in Delft werkt aan het welbevinden van de leerlingen.

Waarom welbevinden op school?

Als je op school aandacht hebt voor welbevinden, zorg je ervoor dat leerlingen zich sociaal-emotioneel beter kunnen ontwikkelen. De sociaal-emotionele ontwikkeling (SEO) van een kind is erg belangrijk. Daar moeten scholen en hun omgeving, zoals ouders en verzorgers, samen aan werken.  Zo leren kinderen hun hele kindertijd door over belangrijke dingen in het leven. Hierbij kun je denken aan kennis die hen helpt bij het ontwikkelen van een karakter en identiteit. Ook zorgt werken aan SEO ervoor dat zij relaties op kunnen bouwen met anderen, en om kunnen gaan met de dingen die hun omgeving van hen verwacht.

Leerlingen die goed in hun vel zitten, zijn meer betrokken bij hun school. Daarnaast hebben ze meer zelfvertrouwen en zijn ze weerbaarder. Hierdoor kunnen zij:

  • zich beter inleven in een ander;
  • beter omgaan met emoties van zichzelf en anderen;
  • hechtere relaties opbouwen;
  • beter leren en presteren op school.

Als je het welbevinden van kinderen verbetert, worden je leerlingen ook gezonder. Ze voelen zich gezien en gehoord. Ze zitten beter in hun vel. Dat kan ervoor zorgen dat ze minder kans hebben op psychische problemen op latere leeftijd.

Feiten en Cijfers

428000

jongeren tussen de 0 en 28 jaar ontvingen jeugdhulp in 2018.

93%

van de kinderen uit achterstandswijken heeft problemen op school

  • Ruim 428.000 jongeren ontvingen in 2018 jeugdhulp (0-23 jaar). Dit is bijna 1 op de 10 jongeren. Jeugdzorg is in 2015 bij de gemeente komen te liggen. Sindsdien is het aantal jongeren dat zorg kreeg met 12% gestegen (1).
  • 75% van de gemeenten heeft te weinig geld voor jeugdhulp. Soms hebben ze maar 60% van het geld dat ze eigenlijk nodig zouden hebben voor jeugdhulp (2)
  • 93% van de kinderen uit achterstandswijken heeft problemen op school. Terwijl dit in andere wijken 59% is. Leraren op scholen in achterstandswijken hebben veel sterker het gevoel dat kinderen niet dezelfde kansen hebben. Kinderen uit achterstandswijken starten school vaker met een taalachterstand. Ouders zijn ook vaak de Nederlandse taal niet voldoende machtig. Daarnaast groeien de kinderen vaak op in een gebroken gezin. Gezinnen hebben het financieel vaak moeilijk, en zitten sociaal in een isolement. Dit alles zorgt voor een hoge belasting van de leerkrachten. Het vraagt veel meer van ze dan ‘alleen lesgeven’ (3).
  • Jongeren ervaren de afgelopen jaren steeds meer schooldruk. Een op de vier Nederlandse jongeren tussen de 12 en 16 jaar hebben het vaakst stress door school. Daarnaast heeft 1 op de 3 scholieren last van prestatiedruk. Ze vinden het moeilijk om te voldoen aan hun eigen verwachtingen, of die van ouders en leraren. Als de druk die jongeren ervaren groter wordt, hebben ze meer last van emotionele problemen. Ook ervaren ze dan minder levenstevredenheid (4).
  • De meerderheid van de jongeren had gevoelens van eenzaamheid, angst, stress en aanhoudende vermoeidheid tijdens de corona-lockdown (5). Ook hebben veel jongvolwassenen door corona gevoelens van werkonzekerheid. Het SCP voorspelt dat vooral laagopgeleiden, jongeren, migranten en mensen met een arbeidsbeperking meer risico lopen op een slechtere psychische gezondheid. Daarnaast zien we door de coronacrisis meer gevallen van kindermishandeling, toegenomen ongelijkheid en verminderde schoolprestaties (6, 7).
  • Het is goed als scholen en gemeenten werken aan de mentale gezondheid en het welbevinden van leerlingen. Uit onderzoek weten we dat dat kan zorgen voor:
    • Betere leerprestaties
    • Betere sociale en emotionele vaardigheden
    • Een afname van probleemgedrag en angst- en depressieklachten
    • Een afname van de inzet van jeugdhulp en jeugdzorg
    • Een verbetering van het werkgeheugen en de concentratie
    • Een positievere houding tegenover school en leerkrachten
    • Meer motivatie om te leren
    • Minder vertraging bij het halen van diploma
    • Minder schooluitval
    • Een betere startpositie voor maatschappelijke participatie

Werken aan welbevinden

Niet alle kinderen groeien op in een ondersteunende opvoedingssituatie. De nood van alle dag vraagt soms alle energie en inzet van de opvoeders, er blijft geen of minder tijd voor de kinderen over. Vooral bij nieuwkomerskinderen en kinderen die opgroeien in lage sociaaleconomische omstandigheden speelt er veel. Dat kan nadelig zijn voor de ontwikkeling van deze kinderen. Dit zien we ook terug in onderzoek. De RVS zag in 2020 dat de maatschappelijke afstand tussen jongeren met meer en minder kansen groter wordt (8). Daardoor worden sociaaleconomische gezondheidsverschillen groter. Voor kinderen met een lage sociaaleconomische status en nieuwkomerskinderen is het daarom extra belangrijk dat je aandacht hebt voor hun welbevinden. Als school moet je bijvoorbeeld letten op taalachterstanden, mogelijke traumatische gebeurtenissen, (tijdelijk) gebroken gezinnen en de verwerking van de stress die migratie met zich meebrengt. De kinderen hebben soms schokkende dingen meegemaakt. Bij deze vluchtelingenkinderen is het extra belangrijk dat je werkt aan

  • een betere veerkracht,
  • een gevoel van veiligheid,
  • en verbinding.

Om een ontwikkelingsachterstand bij de kinderen in te halen moeten scholen en kinderopvanglocaties samenwerken. En tijdens school- en opvangtijd werken aan het welbevinden van deze kinderen. Ook buiten school heeft een kind steun nodig. Daarom is het belangrijk om de omgeving waarin een kind opgroeit te kennen, en een team te vormen met het gezin en de wijk. Zo kun je een kind de beste kans geven op een mooie toekomst (9).

Project Welbevinden op School

Het project Welbevinden op School van Pharos en het Trimbos-Instituut helpt scholen, Gezonde School adviseurs (GSA’s), gemeenten en zorg- en welzijnsorganisaties. We geven informatie en advies over het neerzetten van een positief leerklimaat. Zo wordt school een plaats waarin leerlingen en leraren zich goed voelen. Daarnaast helpen we je om welbevinden een vaste plek te geven op school en in de gemeente. Een eerste rapport met bevindingen en praktische tips voor GSA’s en scholen vind je hier.

Wil je meer informatie over het werken aan Welbevinden op School volgens de Gezonde School-aanpak? Lees dan ook de:

Welbevinden op School voor vluchtelingenkinderen en andere nieuwkomers

Pharos leidt, naast Welbevinden op School, ook het project Welbevinden op School voor vluchtelingenkinderen en andere nieuwkomers. Voor dit project werken aan het welbevinden op scholen met NT2-leerlingen. Dit doen we onder andere in samenwerking met LOWAN en met de Gezonde School adviseurs. In dit project kijken we vooral naar wat de school zelf nodig heeft. Hierbij spreken we dan graag met medewerkers in en om de school, maar ook met leerlingen en ouders. Lees meer hierover in het infosheet “Hoe werk je op scholen met vluchtelingen en andere nieuwkomers aan Welbevinden?”.

Binnen dit project en binnen Welbevinden op School hebben we dezelfde visie: “Door op school aan welbevinden te werken, kun je sociaal economische gezondheidsverschillen later verminderen.” Wil je meer informatie? Neem dan contact op met Anna de Haan.

In de praktijk

Op basisschool in Zoetermeer is extra aandacht voor de mentale gezondheid van de leerlingen. Lees in dit praktijkvoorbeeld hoe hun brede aanpak werkt.

Samen werken we aan welbevinden

Het welbevinden van leerlingen verbeteren doen we niet alleen. Hiervoor werken we bijvoorbeeld samen met de GSA’s en andere lokale ‘regisseurs’ zoals een JOGG regisseur. Zij kunnen de verbinding leggen tussen school en gemeente. Samen helpen we scholen, gemeenten en zorgprofessionals om te zorgen dat alle kinderen goed in hun vel zitten. Ook nieuwkomerskinderen en kinderen die opgroeien in achterstandsposities.

Binnen onze projecten krijgen scholen handvatten om op een positieve manier bij te dragen aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van hun leerlingen. We streven naar:

  • Een goede sfeer en een positief leerklimaat. Dat is belangrijk als je aan welbevinden wil werken, net zoals het versterken van sociaal-emotionele vaardigheden van leerlingen. De school is een veilige plek met duidelijke regels. Kinderen gaan positief met elkaar en met leraren om.
  • Goed welbevinden van je leraren. Het is ook belangrijk om hieraan te werken. Als een leraar zelf stress heeft, zal hij of zij lastiger kunnen werken aan het welbevinden van leerlingen.
  • Een grote rol van ouders en verzorgers. Hun rol is belangrijk. Betrek hen bij de school, het beleid en de activiteiten. Zo kunnen zij hun kinderen thuis op dezelfde manier steunen zoals dat op school gebeurt.
  • Een leerlinggerichte aanpak. Iedere leerling is anders. Sommigen hebben net iets meer aandacht nodig. Leerkrachten kunnen helpen door de signalen van kinderen op te pakken. En door te kijken of ze kinderen door kunnen verwijzen naar hulp, als dat nodig is.

Welbevinden op basisschool De Parkschool in Delft

“Als een kind zich niet goed voelt heeft het ook geen nut om het onderwijs te geven. Dan komt het niet binnen. Daarom je moet aan de onderkant zorgen dat het voor dat kind goed gaat. Dan leg je de basis voor onderwijs.”

Else Marijke Boekbinder, Intern Begeleider 'De Parkschool', Delft.

Wat biedt Pharos?

Pharos adviseert en ontwikkelt verschillende materialen zodat je goed kunt werken aan de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van kinderen. Denk aan video’s met voorbeelden van Welbevinden op School of tips over hoe je door het coronavirus ook vanuit huis kunt werken aan welbevinden. De materialen vind je hieronder. Ze zijn niet alleen interessant voor scholen en GSA’s, maar ook voor gemeenten en (jeugd)zorginstellingen.

Benieuwd naar meer informatie over Gezond Opgroeien? Bekijk dan alle materialen en trainingen van Pharos.

Over Welbevinden op School

Algemene informatie voor scholen

Hier vind je meer informatie over het project Welbevinden op School, en wat je er mee kan bereiken.

Afspeellijst: Hoe werken scholen aan welbevinden?

In deze afspeellijst vind je filmpjes waar medewerkers van scholen uitleggen hoe zij werken aan welbevinden. En waarom dat belangrijk is.

Rapport: het duurzaam beleggen van Welbevinden in de gemeente en op scholen

Een eerste rapport met bevindingen en praktische tips voor GSA’s en voor scholen vind je hier.

Sociaal-emotionele ontwikkeling in het primair onderwijs

Gedurende dit onderzoek kwamen we er langzaam maar zeker achter dat het begrip sociaal-emotionele ontwikkeling lijkt op een begrip als geluk. Iedereen spreekt erover en streeft het na. Iedereen onderstreept het belang maar heeft een ander beeld bij de invulling ervan. Maar hoe geef je precies aandacht aan sociaal-emotionele ontwikkeling? Dit rapport biedt informatie en advies over hoe we een stap kunnen zetten in de aandacht die het thema zonder twijfel verdient.

Welbevinden in het voortgezet onderwijs

In deze voorverkenning lees je hoe we in het VO aan de slag kunnen met welbevinden.

Welbevinden in het mbo

In deze verkenning lees je hoe we in het mbo aan de slag kunnen met welbevinden.

Aan de slag met welbevinden

Handreiking bevordering mentale gezondheid jeugd

Werken aan de mentale gezondheid van jongeren is belangrijk. Maar hoe doe je dat in jouw gemeente? Dat lees je in de Handreiking bevordering mentale gezondheid Jeugd die we samen met het Trimbos-instituut maakten.

Handreiking: Preventief werken aan sociaal emotionele ontwikkeling en welbevinden

Met de handreiking ‘Preventief werken aan sociaal emotionele ontwikkeling en welbevinden’, die in co-creatie met leerkrachten vanuit het primair en voortgezet onderwijs zelf ontwikkeld is, bieden we leerkrachten inspiratie en concrete handvatten om binnen de klas, samen met hun team en binnen de school preventief bij te dragen aan de sociaal emotionele ontwikkeling en het welbevinden van hun leerlingen, maar ook aan het welbevinden van henzelf.

Rapport: Welbevinden op school voor vluchtelingenkinderen en andere nieuwkomers

In dit project is met negen scholen (PO en VO) met veel vluchtelingenkinderen en andere nieuwkomers en een Gezonde School Adviseur onderzocht naar wat een school nodig heeft om aan de slag te gaan met Welbevinden. Door actiegericht onderzoek is op deze scholen een ‘plan op maat’ voor het verbeteren van de aanpak Welbevinden op School geïmplementeerd.

Download rapport

Handleiding: Waarden Werken voor Welbevinden op School

Voor scholen (PO en VO) ontwikkelden we deze tool. Hij helpt scholen om het beleid end de visie te bepalen op welbevinden op school. Deze tool bestaat uit twee sessies die met het team op school georganiseerd worden, bij voorkeur begeleid door een gezonde school adviseur. De opbrengst van de sessies is een gezamenlijk gedeelde visie op welbevinden met concrete acties per teamlid van de school. De tool is ontwikkeld in samenwerking met Marieke te Plate van GGD Gelderland-Zuid en Rinka van Zundert van Leer & Veerkracht.

Handreiking: Signaleren voor het voortgezet onderwijs

Wat kan je doen als het je opvalt dat een leerling bij jou op school bijvoorbeeld een laag zelfbeeld heeft? Wanneer hij niet meekomt in de groep, of moeite heeft met zelfbeheersing? Hoe kan je als leerkracht, mentor, zorgcoördinator of schoolteam vroegtijdig signaleren of leerlingen problemen ondervinden in hun sociaal-emotionele ontwikkeling? Welke zorg of ondersteuning kan je vervolgens inzetten op schoolniveau, klassenniveau en op leerlingniveau? Deze handreiking geeft houvast bij deze vragen.

Handreiking: Gesprekken met de scholen

Welbevinden lijkt, in vergelijking met de andere thema’s van de Gezonde School aanpak, minder grijpbaar en richtinggevend. Je wilt een school ondersteunen bij het vergroten van het welbevinden van de leerlingen, maar doe je dat? Welke thema’s kun je agenderen? Hoe kun je de school zodanig begeleiden dat de onderwijskrachten helder krijgen waarmee ze aan de slag willen?

Gezonde School Adviseurs (GSA’s) en de projectmedewerkers vanuit het Trimbos-instituut en Pharos kunnen deze handreiking gebruiken bij het vormgeven van de gesprekken met de scholen. Het geeft handvatten voor thema’s die besproken kunnen worden en mogelijke vervolgstappen.

Mentormethode: Welkom op School

Welkom op School is een mentormethode voor Internationale Schakelklassen (isk’s) over relaties en seksualiteit.

Een internationaal team gebruikt Welkom op School ook binnen het internationale project Refugees Well School. Het doel van Refugees Well School is om de invloed van preventieve programma’s op school beter te begrijpen. Het team onderzoekt hoe je interventies op school inzet, en hoe effectief deze zijn. Dat doen zij voor nieuwkomersleerlingen tussen 10 en 19 jaar oud. Welkom op School is een van deze interventies. Zo kijkt het team bijvoorbeeld naar de resultaten die je haalt als je deze mentormethode gebruikt. De Europese Unie betaalt dit project.

Het team van Refugees Well School vertaalde de Nederlandse lesmethode naar verschillende talen, onder andere naar het Engels. Scholen in België, Noorwegen en Denemarken testen deze methode. Heb jij interesse in de Engelstalige methode? Neem dan contact op met Anna de Haan.

Lesmethode: Wereldreizigers

Wereldreizigers is een lesmethode sociaal-emotionele ontwikkeling voor nieuwkomers, zoals vluchtelingenkinderen, op de basisschool.

Nieuwsartikel: Thuis werken aan welbevinden

Tijdens de lockdown zaten kinderen vaak thuis. Ook vanuit huis is het belangrijk om te werken aan hun welbevinden, en sociaal-emotionele ontwikkeling. Bijvoorbeeld als ze thuis in quarantaine zitten. In dit nieuwsartikel uit juni 2020 lees je er meer over.

Handleiding: Sociaal emotionele problemen signaleren in het primair onderwijs

Wat kun je doen als het je opvalt dat een kind bij jou op school een laag zelfbeeld heeft, niet meekomt in de groep, moeite heeft met zelfbeheersing? Hoe kun je dat als basisschool leerkracht, intern begeleider of schoolteam vroegtijdig signaleren? Deze handleiding geeft je houvast bij deze vragen zoals deze.

Factsheet: Bevorderen van het psychisch welbevinden op school. Wat werkt?

In deze factsheet beschrijven we hoe je het psychisch welbevinden van leerlingen op school kan verbeteren. Aan de hand van de laatste stand van zaken uit de nationale en internationale literatuur bespreken we wat wel en niet werkt.

Checklist: Welbevinden op School (PO en VO)

Waar staat jouw school als het gaat om welbevinden? Om hier antwoorden op te vinden, vul je hier de checklists in voor het

Beeldverhalen en animatie over ADHD, autisme, depressie, gedragsstoornissen en trauma in vier talen

Als ouder wil je altijd goed voor je kind zorgen. Soms heb je hier hulp bij nodig. Als je kind bijvoorbeeld heel erg druk is en snel afgeleid. Of als je kind vaak zonder duidelijke reden boos of verdrietig is. Als je moeite hebt met de Nederlandse taal of met lezen en schrijven, kan het lastig zijn om de juiste informatie te vinden en om hierover te praten met een hulp- of zorgverlener. Daar helpt deze voorlichting bij.

Aan de hand van illustraties en eenvoudige taal leggen deze vijf beeldverhalen (in 4 talen) uit wat het voor een kind of jongere betekent om last te hebben van:

De beeldverhalen zijn ook als animatie met ingesproken tekst beschikbaar. Deze verhalen kun je als hulpverlener bijvoorbeeld gebruiken om kinderen en hun ouders uit te leggen wat ADHD of autisme is. Ook staat er meer informatie over de behandeling van deze aandoeningen. En wat ouders zelf kunnen doen om hun kind te helpen.

De organisatie van nabijheid ISK en zorg

In opdracht van LOWAN en Pharos is in 2018 dit onafhankelijk onderzoek uitgevoerd naar ‘ISK en zorg’. Het onderzoek bestond uit interviews met ruim 50 medewerkers en leerlingen van ISK’s en uit een enquête die door 69 ISK’s werd ingevuld. Dit verkennende onderzoek laat zien dat de tevredenheid over de zorg sterk samenhangt met de mate waarin het lukt om nabijheid zo te organiseren dat problemen tijdig gesignaleerd kunnen worden en leerlingen het gevoel hebben dat ze gezien en gehoord worden wanneer ze daaraan behoefte hebben.

Bronnen

  1. CBS (2019). 428 duizend jongeren in de jeugdzorg. Den Haag: CBS.
  2. Koster, Y. de (2019). Gierende tekorten op jeugdhulp. Amsterdam: Binnenlands Bestuur.  
  3. Stichting Kinderpostzegels Nederland (2019). Focus op gelijke onderwijskansen voor alle kinderen nodig. Leiden: Stichting Kinderpostzegels Nederland.
  4. Kleinjan, M. et al. (2020). Gelukt onder druk. Den Haag: Unicef Netherlands.
  5. Kester, J. (2020). Onderzoek: hoe gaat het met ons in de coronacrisis? Hilversum: EenVandaag.
  6. De Kindertelefoon (2020). Wat kinderen bezighoudt in coronatijd. Utrecht: De Kindertelefoon.
  7. Schippers, M.C. (2020). For the Greater Good? The Devastating Ripple Effects of the Lockdown Measures. Rotterdam: Erasmus Research Institute of Management.
  8. Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (2020). Gezondheidsverschillen voorbij. Den Haag: RVS.
  9. Ministerie van Financiën (2020). BMH 1 Kwalitatief goed onderwijs met kansen voor iedereen. Den Haag: Ministerie van Financiën.

Contact

Meer informatie over Welbevinden op School? Neem gerust contact op met Marjolein Keij of Anna de Haan.