Factsheet

COPD en beperkte gezondheidsvaardigheden

1 op de 4 Nederlanders heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden lukt het onvoldoende om informatie over gezondheid te verkrijgen, begrijpen, beoordelen en te gebruiken bij het nemen van gezondheidsgerelateerde beslissingen. Deze groep bestaat vooral uit mensen met een laag opleidingsniveau, lage sociaal economische status (SES) en niet-westerse migranten. Zij hebben een verhoogde kans op een chronische aandoening zoals COPD en complicaties als gevolg van COPD.

Zelfmanagement essentieel

Zelfmanagement is essentieel bij goede longzorg. Maar juist bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden is dit een probleem. Dit heeft een negatieve invloed op klachten, kwaliteit van leven en het vergroot de kans op een longaanval. Als zorgverlener wil je goede en persoonlijke zorg leveren. Maar de huidige zorg sluit niet altijd goed aan bij de behoeften van deze groep.

Onderstaand handboek ondersteunt zorgverleners en patiënten bij goed zelfmanagement.

Handboek ‘Ik heb COPD, wat kan ik doen?’

Het handboek ‘Ik heb COPD, wat kan ik doen?’ geeft patiënten informatie en tips voor goede zelfzorg in eenvoudig Nederlands. Het handboek bevat veel afbeeldingen als uitleg van de tekst. Het handboek en de bijbehorende gesprekskaart ondersteunt de huisarts bij het consult met de patiënt. Het materiaal is uitgebreid getest in een pilot met een aantal huisartspraktijken en patiënten uit de doelgroep.

Feiten en cijfers

  • Onder de 1 miljoen longpatiënten zijn mensen met een laag opleidingsniveau oververtegenwoordigd. Iets meer dan de helft van de mensen met COPD is laag opgeleid. Daarnaast telt de groep longpatiënten veel ouderen en niet-westerse migranten. Van de 1 miljoen longpatiënten hebben 600.000 COPD. 46% hiervan is beperkt gezondheidsvaardig (Nivel, 2019).
  • Mensen met alleen basisonderwijs hebben meer dan 5 keer zo vaak COPD dan mensen met een universitaire opleiding (CBS, 2017).
  • 38% van de mensen met COPD kan beter met zijn/haar ziekte omgaan dankzij de ondersteuning die zij krijgen van mensen uit hun naaste omgeving. Ook zijn naasten vaker actief betrokken bij de behandeling of controles die deze patiënten krijgen voor hun longziekte. Begrip van naasten is een stimulerende factor in het regie nemen van de patiënt (Nivel, 2016).
  • Vooral praktijkondersteuners, (long)verpleegkundigen en de huisarts in de eerste lijn ondersteunen COPD-patiënten bij het omgaan met hun chronische aandoening.
  • 24% van de mensen met COPD die langwerkende luchtwegverwijders gebruiken, geeft aan het voorschrift van de arts niet te volgen.
  • Meer dan 70% voert noodzakelijke handelingen met een inhalator soms of vaak verkeerd uit.
  • De huidige zorg sluit niet altijd goed aan bij de behoeften van een brede doelgroep. Zo bleek uit een pilotonderzoek dat de vragenlijst van de Ziektelastmeter nog niet voldoende aansluit bij de capaciteiten van patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden.

Risico’s medicijngebruik

Mensen met een longziekte én beperkte gezondheidsvaardigheden lopen een aantal risico’s als het gaat om medicijngebruik:

  • Foutief medicijngebruik doordat bijsluiters te ingewikkeld zijn of medicijnen van uiterlijk veranderen.
  • Niet begrijpen van uitleg (voordoen en nadoen geeft een beter resultaat).
  • Niet kunnen toepassen van doseerinstructies op het etiket.

Goede zelfzorg is moeilijk bij COPD

Mensen met COPD en beperkte gezondheidsvaardigheden hebben moeite met het uitvoeren van zelfzorg. Goede zelfzorg bij COPD is moeilijk. Het aantal zelfmanagementtaken is groot:

  • medicatie-inname;
  • verloop van klachten in de gaten houden;
  • onderhouden sociaal netwerk;
  • begrijpen van medische informatie;
  • omgaan met beperkte energie;
  • stoppen met roken;
  • voldoende bewegen en gezond eten.
46%

46% van de 600.000 COPD-patiënten is beperkt gezondheidsvaardig.

70%

Meer dan 70% van de COPD-patiënten voert noodzakelijke handelingen met een inhalator soms of vaak verkeerd uit.

Ondersteuning bij goede (zelf)zorg bij COPD

Communiceren met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden brengt uitdagingen met zich mee. Pharos en het Longfonds willen COPD-patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden ondersteunen bij beter begrip van en goed omgaan met hun ziekte. Dit doen wij in nauwe samenwerking met inhoudsdeskundigen én COPD-patiënten. Zo dragen we bij aan:

  • het terugdringen van complicaties van COPD;
  • versterking van de eigen regie van COPD-patiënten;
  • bevordering van de effectiviteit van (huis)artsbezoek.

Tip! Gebruik de terugvraagmethode. Stel open vragen en vraag de patiënt om in zijn eigen woorden te vertellen wat je net hebt gezegd.

Tip! Stel samen haalbare doelen. Dat vergroot het zelfvertrouwen van de patiënt. Gebruik de tekst of afbeeldingen uit het handboek ‘Ik heb COPD, wat kan ik doen?’

Samenwerking Longfonds

Pharos werkte nauw samen met het Longfonds bij de ontwikkeling van materialen en trainingen om de zorg te verbeteren voor COPD-patiënten. Zo biedt het Longfonds samen met Pharos ook de training ‘Effectief communiceren met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden – over inhalatie-instructies. Deze training is bestemd voor zorgverleners en bedoeld om de inhalatie-instructie door zorgverleners aan hun patiënten te bevorderen.

Informatie van het Longfonds voor zorgverleners.

Meer informatie

Handboek 'Ik heb COPD | Wat kan ik doen?'

Ik heb COPD | Wat kan ik doen?

Begrijpelijk handboek over COPD voor mensen die laaggeletterd zijn, migranten, ouderen en lager opgeleiden.

Het handboek geeft uitleg over COPD in eenvoudige taal met veel afbeeldingen. De zorgverlener gebruikt het handboek tijdens de consulten. Tussen de consulten door gaat het boek mee naar huis met de patiënt. Het helpt de patiënt bij een goede zelfzorg.

Het handboek bevat de volgende onderdelen:

  • Wat is COPD?
  • Wat kan ik zelf doen?
  • Wie helpt u?
  • Algemene informatie: een lijst met moeilijke woorden, een lijst met websites over COPD en informatie over wat patiënten zelf moeten betalen.

Terugvraagmethode

Met de terugvraagmethode (ook wel terugvertelmethode) kun je als zorgprofessional nagaan of jouw boodschap goed is overgekomen. Je doet dit door de patiënt te vragen om in eigen woorden te vertellen wat jullie zojuist hebben besproken. Als het nodig is, kun je hierna bijstellen of aanvullen.

Begrijp je lichaam - eenvoudig voorlichtingsmateriaal

Begrijp je Lichaam is praktisch voorlichtingsmateriaal over het menselijk lichaam en veelvoorkomende klachten, waarin gebruik wordt gemaakt van eenvoudige anatomische afbeeldingen en teksten. Het thema COPD is hierin ook opgenomen met eenvoudige afbeeldingen.

Preventie en zorg chronische aandoeningen

Laagopgeleiden, mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden en migranten lijden vaker en ernstiger aan chronische aandoeningen zoals diabetes, COPD, hart- en vaatziekten, angststoornissen en depressie. Daarnaast stijgt het aantal migrantenouderen met dementie in Nederland sneller dan het aantal autochtone demente ouderen. Pharos zet zich in voor en stimuleert zorgprofessionals en gemeenten in het versterken van de kwaliteit en effectiviteit van preventie en zorg bij deze groepen. Met als doel: gelijke zorg voor iedereen.

Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden

Bijna dagelijks krijg je in de praktijk te maken met mensen die laaggeletterd zijn en mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Zij hebben moeite om informatie over ziekte en gezondheid te verkrijgen, begrijpen en toe te passen. Denk aan laagopgeleiden, ouderen en migranten. Zij kampen vaker met chronische aandoeningen en psychische problemen.

Wil jij laaggeletterdheid herkennen? En op een begrijpelijke manier kunnen communiceren? Pharos zet zich in voor het toegankelijk maken van voorlichtingsmateriaal en traint, adviseert en begeleidt huisartspraktijken, apotheken, (zorg)organisaties en gemeenten bij het herkennen en omgaan met laaggeletterdheid.

Bronnen

Bronnen

  1. Sørensen K, Van den Broucke S, Fullam J, Doyle G, Pelikan J, Slonska Z, Brand H. Health literacy and public health: a systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health. 2012;12(1):80.
  2. Rademakers, J. (2014). Kennissynthese gezondheidsvaardigheden, niet voor iedereen vanzelfsprekend. Utrecht, Nederland: Nivel.
  3. Heijmans M.J.W.M, Mensen met COPD met een lage sociaal – economische status- een profielschets – Nivel 2006
  4. Heins, M., Heijmans, M. & Schermer, T. (2018). Therapietrouw bij COPD. Utrecht, Nederland: Nivel.
  5. Boudewijns, (2017). Ziektelastmeter: voor iedereen te begrijpen? CAHAG bulletin, 3.
Naar boven