Home / Infosheets / Begrijpelijke communicatie is goed voor iedereen

Infosheet

Begrijpelijke communicatie is goed voor iedereen

In dit artikel gebruiken we de woorden taal, informatie en communicatie. Wij zien communicatie als het meest omvattend omdat dat zowel mondeling als schriftelijk kan zijn en het gaat om tweerichtingsverkeer. Bij communicatie is ook de manier waarop het gebeurt belangrijk.

Informatie is schriftelijk of gesproken, met of zonder afbeeldingen of bewegend beeld. Het kan op papier gegeven worden of digitaal via een website of video. Het gaat daarbij om eenrichtingsverkeer.

En tenslotte taal: woorden, zinnen en grammatica, zowel schriftelijk als mondeling.

Samenvatting

  • Begrijpelijke taal is goed voor iedereen. Het draagt bij aan goede zorg.
  • Begrijpelijke taal wordt door iedereen gewaardeerd, ongeacht opleidingsniveau en het wordt niet als kinderachtig gezien.
  • Mensen onthouden vaak maar weinig informatie, vooral als ze gestrest zijn of wanneer de boodschap complex is. Begrijpelijke mondelinge communicatie helpt om dingen beter te onthouden.
  • Zorgverleners overschatten de (gezondheids)vaardigheden van patiënten vaak, wat kan leiden tot communicatieproblemen.
  • De meeste mensen in Nederland (80%) begrijpen teksten op taalniveau B1. Dit betekent dat de tekst duidelijk en makkelijk te lezen is. Pharos noemt dat ‘begrijpelijke taal’. Schrijf op A2/B1-niveau: dit maakt informatie begrijpelijk voor een nog grotere groep mensen in Nederland.

 

Samenvattende tips

  • Begin met een opsomming van de belangrijkste informatie. Geef daarna meer informatie in korte alinea’s met duidelijke tussenkopjes. Sluit af met links naar meer informatie. Gelaagdheid in informatie dus. De laatste laag hoeft niet per se op B1-niveau te zijn. De eerste twee lagen wél.
  • Gebruik afbeeldingen die de tekst ondersteunen, dat vergroot het begrip.

Inhoud van deze infosheet

Pharos krijgt vaak de vraag of mensen met een hbo- of wo-opleiding informatie op B1-niveau kinderachtig vinden. Kort gezegd is het antwoord ‘nee’. Onderzoek laat zien dat iedereen dit taalniveau waardeert.

Het taalniveau en de gezondheidsvaardigheden van onze bevolking worden niet geregistreerd door bijvoorbeeld het CBS. Onderzoekers gebruiken daarom vaak opleiding om iets te kunnen zeggen over groepen mensen. Er is wel een samenhang tussen gezondheidsvaardigheden en opleiding, maar het is zeker niet zo dat alle mensen met een opleiding tot mbo-niveau-2 beperkte gezondheidsvaardigheden hebben en alle mensen met een hbo- of wo-opleiding voldoende gezondheidsvaardig zijn. Om zeker te weten of informatie begrijpelijk genoeg is uitgelegd raadt Pharos de terugvraagmethode aan.

In deze infosheet beschrijven we een aantal onderzoeken naar het belang van begrijpelijke taal en beeld in de gezondheidszorg.

Taalniveaus en begrijpelijke geschreven taal

In Nederland gebruiken we taalniveaus om aan te geven hoe makkelijk of moeilijk een tekst is. Deze niveaus gaan van A1 tot en met C2, van makkelijk naar moeilijk (zie figuur 1). De meeste mensen in Nederland (80%) begrijpen teksten op taalniveau B1. Bijna alle mensen in Nederland begrijpen teksten op A2-niveau (95%). Veel folders en websites zijn echter moeilijker dan B1. Pharos adviseert om te schrijven op A2- of B1-niveau dan is de kans het grootst dat mensen het kunnen begrijpen. Naast het aanpassen van het taalniveau is meer nodig. Zie daarvoor de online checklist toegankelijke informatie

Een goed voorbeeld van informatie op B1-niveau is www.thuisarts.nl. Deze website biedt begrijpelijke en gelaagde informatie. Bovenaan staat de belangrijkste informatie die de meeste patiënten nodig hebben. Vervolgens krijgt de patiënt verdere uitleg (nog steeds op B1-niveau), en tot slot zijn er links naar aanvullende informatie. Dit maakt de website geschikt voor mensen met verschillende niveaus van taal- en gezondheidsvaardigheden.

Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden: feiten en cijfers

In Nederland heeft 35% van de volwassenen beperkte gezondheidsvaardigheden: zij hebben moeite met het vinden, begrijpen, beoordelen en toepassen van informatie over gezondheid. In die groep vallen ook 3 (16 tot 65 jaar) tot 3,5 miljoen (inclusief 65+) mensen die zoveel moeite hebben met lezen en schrijven dat het hun dagelijkse leven beïnvloedt. Dat is de definitie van ‘laaggeletterdheid’. Meer informatie over laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden vind je in de factsheet over dat onderwerp.

Met informatie op A2/B1-niveau sluit je aan bij een zo groot mogelijke groep mensen en juist voor de mensen bij wie gezondheidswinst te behalen valt. Mensen die vaker gebruik maken van zorg en de kwaliteit van zorg als minder goed ervaren, hebben extra inzet nodig van zorgverleners, zoals meer tijd voor warme overdracht of extra begeleiding. Dat betaalt zich uiteindelijk terug omdat mensen niet meerdere afspraken nodig hebben of met dezelfde vragen terugkomen. Begrijpelijke communicatie kan helpen om vermijdbare gezondheidsverschillen kleiner te maken. Mensen die meer informatie willen, zoeken vaak zelf verder, bijvoorbeeld op het internet of bij artsen.

Hoe ervaren mensen begrijpelijke schriftelijke informatie?

Tekst wordt beter onthouden en niet slechter beoordeeld

Corine Meppelink en haar team deden onderzoek (2015-1) naar teksten over kankerscreening. Ze keken naar mensen met verschillende opleidingsniveaus. Hieruit bleek het volgende:

  • Iedereen onthoudt informatie beter als de tekst begrijpelijk is.
  • Het niveau van gezondheidsvaardigheden maakt daarbij geen verschil.
  • Begrijpelijke teksten storen mensen met voldoende gezondheidsvaardigheden niet.
  • Begrijpelijke materialen zijn geschikt voor een breed publiek.

In een ander artikel van deze onderzoekers (2015-2) werd gekeken naar animatievideo’s. De resultaten waren vergelijkbaar:

  • Mensen met verschillende niveaus van gezondheidsvaardigheden onthouden evenveel informatie van gesproken animaties.
  • Mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden geven de voorkeur aan gesproken animatievideo’s in plaats van geschreven tekst. Deze animaties hebben geen negatieve invloed op mensen met voldoende gezondheidsvaardigheden.

Ook benadrukt het artikel van Meppelink (2015-1) dat begrijpelijke gezondheidsinformatie mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden helpt om de informatie beter te onthouden en positiever te staan tegenover de informatie.

Pander Maat en Gravekamp (2022) deden onderzoek naar hoe mensen met verschillende opleidingsniveaus brieven beoordelen en begrijpen. Ze ontdekten dat lezers brieven met begrijpelijke woorden beter begrepen. In de begrijpelijke versie kwam de afzender ook vriendelijker over en dit maakt de inhoud van de brief overtuigender. Het onderzoek laat zien dat mensen met een hbo- of wo-opleiding begrijpelijke taal niet als kinderachtig ervaren.

Een onderzoek uitgevoerd door Kantar (2021) keek naar teksten op A2- en B1-niveau. Ze analyseerden hoe mensen met verschillende opleidingsniveaus deze teksten lazen. Het bleek dat mensen met een laag opleidingsniveau de A2-teksten sneller lazen dan de B1-teksten en de A2-teksten duidelijker en prettiger vonden. De A2-teksten leidden echter niet tot een beter begrip dan de B1-teksten; beide teksten waren even begrijpelijk voor iedereen. Mensen met een hbo-of wo-opleiding vonden de A2-teksten niet negatiever; ze voelden zich niet minder serieus genomen door deze teksten.

  1. Pharos is voorstander van het woord begrijpelijk. We gebruiken begrijpelijk, ook als in het originele artikel woorden als eenvoudig, simpel, makkelijk of duidelijk gebruikt worden

Begrijpelijkheid en medicatie

Onderzoek door Maghroudi (2018) laat zien hoe belangrijk begrijpelijke informatie is voor correct medicijngebruik. Alle patiënten hebben moeite met het toepassen van de instructies op medicijnetiketten. Ook Davis (2006) toont aan dat mensen met voldoende gezondheidsvaardigheden moeite hebben met etiketten. Beide onderzoeken benadrukken dat duidelijke etiketten belangrijk zijn voor alle patiënten, ongeacht hun niveau van gezondheidsvaardigheden. Lees verder op de webpagina over medicijngebruik.

‘Begrijpelijke etiketteksten zorgen voor meer begrip bij alle patiënten,
ongeacht het niveau van gezondheidsvaardigheden’

Maghroudi

Boudewijn Visscher (2023) beschrijft in zijn onderzoek hoe belangrijk begrijpelijke informatie is voor mensen die medicijnen gebruiken. Dit geldt vooral voor mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden. Deze groep maakt zich meer zorgen over te veel gebruik en de schadelijke effecten van medicijnen. Daarom is het belangrijk dat informatie toegankelijk, helder en makkelijk te begrijpen is.

Hoeveel onthouden patiënten van mondelinge communicatie?

Een artikel van Kessels (2003) beschrijft dat patiënten steeds korter in het ziekenhuis verblijven. Daarom hebben patiënten minder de kans om mondelinge uitleg te krijgen of vragen te stellen. Helaas blijkt dat patiënten maar weinig informatie te onthouden.

‘Circa 40-80% van de informatie die zorgverleners geven wordt meteen vergeten’

Kessels; Murugesu 2018

Het is bekend dat hoe meer informatie wordt gegeven, hoe minder goed deze wordt onthouden. Van de informatie die patiënten wél onthouden, is ongeveer de helft niet juist onthouden. Bij oudere patiënten is dit probleem nog groter. Bovendien is een ziekenhuis of andere zorginstelling voor veel mensen een stressvolle omgeving en stress tijdens een afspraak met een zorgverlener ervoor dat patiënten minder informatie onthouden, ongeacht hun opleidingsniveau. Stress maakt het moeilijker om informatie goed te verwerken en op te slaan in het geheugen.

Gezondheidsvaardigheden blijken dus sterk afhankelijk van de situatie. Ze kunnen bijvoorbeeld veranderen door stress, vermoeidheid of ziekte. Onderzoek onder patiënten met een hbo- of wo-opleiding door Van Vliet (2023) laat zien dat zij informatie uit een slechtnieuwsgesprek minder goed onthouden dan uit een goednieuwsgesprek. Vooral de behandelopties werden minder goed onthouden (67% bij slecht nieuws vs. 85% bij goed nieuws). Afhankelijk van de situatie, kan iedereen dus te maken krijgen met beperkte gezondheidsvaardigheden.

Deze bevindingen benadrukken hoe belangrijk begrijpelijke mondelinge communicatie is voor iedereen. Het helpt iedereen om informatie beter te verwerken en te onthouden. Een bewezen effectieve manier om te checken of mondelinge communicatie begrijpelijk is uitgelegd, is de terugvraagmethode. Lees verder op de webpagina over de terugvraagmethode.

Hoe sluiten zorgverleners aan bij het niveau van gezondheidsvaardigheden?

Mark Bakker schrijft in zijn onderzoek (2023) dat zorg die past bij de vaardigheden van een patiënt belangrijk is voor een goede gezondheid. Opleidingsniveau zegt lang niet alles over gezondheidsvaardigheden. Hoe goed mensen iets begrijpen, hangt ook af van de ernst van hun ziekte en welk soort medicijnen ze gebruiken.

Zorgverleners schatten het niveau van de gezondheidsvaardigheden van hun patiënten vaak niet goed in, bewust of onbewust. Dit kan zowel leiden tot onderschatting als overschatting, wat voor communicatieproblemen zorgt. Ook dit onderstreept waarom het essentieel is om alle patiënten in begrijpelijke taal uitleg te geven én te checken of de uitleg begrijpelijk genoeg was door de terugvraagmethode te gebruiken.

Onderzoek van Heijmans et al (2016) laat zien dat bijna één op de drie zorgverleners het moeilijk vindt om mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden in de praktijk te herkennen. Dit is vooral een probleem bij mensen bij wie zorgverleners beperkte gezondheidsvaardigheden niet meteen verwachten. Zorgverleners zijn vaak extra alert bij bijvoorbeeld mensen uit wijken waar veel mensen met een lage sociaaleconomische positie wonen of bij ouderen met dementie. Maar als beperkte gezondheidsvaardigheden niet verwacht worden, wordt het vaak niet herkend. Dit komt doordat:

  • Patiënten zich schamen of het niet willen zeggen als ze moeite hebben met lezen en schrijven, omdat hier nog veel taboe op ligt.
  • Patiënten zich niet altijd vertrouwd voelen of er niet genoeg ruimte is om te zeggen dat iets niet duidelijk was. Ook vragen zorgverleners er niet altijd actief en op een goede manier naar.
  • Patiënten willen zorgverleners niet tot last zijn en zeggen dan dat ze het begrijpen.

Begrijpelijk voor elk niveau van gezondheidsvaardigheden

De Algemene Voorzorgsmaatregel Aanpak (Universal Precautions Approach (UPA)) gaat ervan uit dat alle patiënten moeite kunnen hebben met het begrijpen van medische informatie en toegang tot zorg. Het advies is om informatie altijd duidelijk te communiceren, ongeacht het opleidingsniveau van de patiënt. Dit zorgt ervoor dat alle patiënten de informatie begrijpen en actief kunnen deelnemen aan hun zorgproces. Bovendien helpt dit om problemen met tijdgebrek of het niet herkennen van patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden te verminderen. De aanpak verkleint ook het stigma rond beperkte gezondheidsvaardigheden.

De aanpakt laat zien dat:

    • Iedereen baat heeft bij duidelijke informatie.
    • Het niveau van gezondheidsvaardigheden moeilijk in te schatten is.
    • Gezondheidsvaardigheden afhankelijk zijn van de situatie en kunnen variëren.

Bestaat er geen onderzoek dat het tegendeel bewijst?

Jawel, er zijn onderzoeken die aantonen dat mensen met een hoog opleidingsniveau behoefte kunnen hebben aan meer informatie. Maar dit bewijs is beperkt en staat niet in verhouding tot de vele onderzoeken die laten zien dat mensen met verschillende niveaus van gezondheidsvaardigheden veel baat hebben bij begrijpelijke communicatie.

Wil je zelf aan de slag met begrijpelijke materialen?  

Hieronder staan een aantal bruikbare materialen om je op weg te helpen:

Bronnen

Hoe ervaren patiënten schriftelijke begrijpelijke informatie?

  • Meppelink, C. S., Smit, E. G., Buurman, B. M., & van Weert, J. C. (2015-1). Should we be afraid of simple messages? The effects of text difficulty and illustrations in people with low or high health literacy. Health Communication, 30(12), 1181-1189. https://doi.org/10.1080/10410236.2015.1037425
  • Meppelink, C. S., Van Weert, J. C. M., Haven, C. J., & Smit, E. G. (2015-2). The effectiveness of health animations in audiences with different health literacy levels: An experimental study. Journal of Medical Internet Research, 17(1), e11. https://doi.org/10.2196/jmir.3979
  • Meppelink, C. S., Smit, E. G., Diviani, N., & van Weert, J. C. M. (2016). Health literacy and online health information processing: Unraveling the underlying mechanisms. Journal of Health Communication, 21(sup. 2), 109-120. https://doi.org/10.1080/10810730.2016.1193920
  • Pander Maat, H., & Gravekamp, J. (2022). Kan een tekst te simpel zijn? Hoe lager en hoger opgeleiden oordelen over eenvoudige taal. Tijdschrift voor Taalbeheersing, 44(2). https://doi.org/10.5117/TVT2022.2.002.MAAT
  • Verhue, D., & Bouwman, J. (2021). Themaonderzoek Taalniveaus. Welk taalniveau (A2 of B1) is het meest geschikt voor communicatieteksten vanuit de Rijksoverheid? Ministerie van Algemene Zaken.
  • Maghroudi, E., Borgsteede, S., Rademakers, J., van Dijk, L., & van Hooijdonk, C. (2018). De begrijpelijkheid van etiketteksten op de verpakking van geneesmiddelen. Tekstblad, 24(3), 16-19.
  • Davis, T. C., Wolf, M. S., Bass, P. F., Middlebrooks, M., Kennen, E., Baker, D. W., … & Parker, R. M. (2006). Low literacy impairs comprehension of prescription drug warning labels. Journal of General Internal Medicine, 21(8), 847-851.
  • Visscher, B. (2023). Towards tailored medication self-management. Needs of and support for patients with limited health literacy.

 

Hoeveel onthouden patiënten bij mondelinge communicatie?

  • Kessels, R. P. (2003). Patients’ memory for medical information. Journal of the Royal Society of Medicine, 96(5), 219-222. https://doi.org/10.1177/014107680309600504
  • van Vliet, L. M., Leeuwenburgh, M. L. R., Westendorp, J., et al. (2023). Good versus bad news consultations in advanced breast cancer: The role of empathy in information recall – An observational study. BMJ Supportive & Palliative Care. Advance online publication. https://doi.org/10.1136/spcare-2022-003938
  • Meppelink, C. S., Smit, E. G., Buurman, B. M., & van Weert, J. C. (2015). Should we be afraid of simple messages? The effects of text difficulty and illustrations in people with low or high health literacy. Health Communication, 30(12), 1181-1189. https://doi.org/10.1080/10410236.2015.1037425

 

Hoe sluiten zorgverleners aan bij het niveau van gezondheidsvaardigheden?

  • Bakker, M. M. (2023). One size does not fit all: moving towards health literacy responsive rheumatology care. [Doctoral Thesis, Maastricht University]. Maastricht University. https://doi.org/10.26481/dis.20230707mb
  • Murugesu, L., Heijmans, M., Fransen, M., & Rademakers, J. (2018). Beter omgaan met beperkte gezondheidsvaardigheden in de curatieve zorg: kennis, methoden en tools. Utrecht: Nivel.
  • Heijmans, M., Brabers, A., & Rademakers, J. (2016). NIVEL Kennisvraag 2016: zorg op maat. Hoe kunnen we de zorg beter laten aansluiten bij mensen met lage gezondheidsvaardigheden? Utrecht: Nivel.
  • Heijmans, M., Brabers, A., & Rademakers, J. (2018). Factsheet: Health literacy in Nederland. Utrecht: Nivel.
  • Fransen, M. P., et al. (2015). Diabetes self-management support for patients with low health literacy: perceptions of patients and providers. Journal of Diabetes, 7(3), 418-425.
  • Fransen, M. P. (2017). Effectieve preconceptiezorg voor vrouwen met lage gezondheidsvaardigheden. Den Haag: ZonMw, eindrapport dossiernummer 209040006.
  • Noordman, J., van Vliet, L., Kaunang, M., Vloothuis, J., & Rademakers, J. (2019). Towards appropriate information provision for and decision-making with patients with limited health literacy in hospital-based palliative care in Western countries: a scoping review into available communication strategies and tools for healthcare providers. BMC Palliative Care, 18(1), 37.
  • Roodbeen, R., Vreke, A., Boland, G., Rademakers, J., van den Muijsenbergh, M., et al. (2020). Communication and shared decision-making with patients with limited health literacy; helpful strategies, barriers and suggestions for improvement reported by hospital-based palliative care providers. PLOS ONE, 15(6), e0234926.

 

Begrijpelijk voor elk niveau van gezondheidsvaardigheden

  • Brega, A. G., Barnard, J., Mabachi, N. M., Weiss, B. D., DeWalt, D. A., Brach, C., West, D. R. (2015). AHRQ Health Literacy Universal Precautions Toolkit, Second Edition. (Prepared by Colorado Health Outcomes Program, University of Colorado Anschutz Medical Campus under Contract No. HHSA290200710008, TO#10.) AHRQ Publication No. 15-0023-EF. Rockville, MD: Agency for Healthcare Research and Quality.
Naar boven