Feiten en cijfers

• 3,5 miljoen mensen in Nederland zijn laaggeletterd. Zij hebben moeite met lezen, schrijven en rekenen.
• 35% van de Nederlandse bevolking heeft (zeer) beperkte gezondheidsvaardigheden.
• Laagopgeleide patiënten gebruiken meer en vaker medicijnen dan hoogopgeleide patiënten; 66% van patiënten met alleen basisonderwijs tegen 36% patiënten met een afgeronde wo-opleiding hebben in de afgelopen 14 dagen voorgeschreven medicatie gebruikt.
• Slechts 20-40% van wat artsen zeggen tijdens een consult, onthoudt de patiënt daadwerkelijk.
• Ook het lezen en begrijpen van het etiket en de bijsluiter is voor veel mensen lastig.
• Mensen die laaggeletterd zijn, hebben vaak moeite met plannen, organiseren en bijhouden van medicatiegebruik.
• Ook ziekte-inzicht en het doel van de medicijnen is niet altijd duidelijk.

Lees meer algemene informatie over laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden in de factsheet.

Het niet goed gebruiken van medicijnen (cijfers)

• 30-40% van de Nederlanders die medicatie gebruikt, doet dat niet zoals met de zorgverlener is afgesproken. Er zijn grote verschillen naar type geneesmiddel/aandoening.
• 50-70% van de chronisch zieke patiënten die geneesmiddelen gebruiken, stoppen te vroeg.
• 70% van de COPD-patiënten gebruikt de inhalatie-medicatie altijd of af en toe niet op de goede manier.
• Onjuist medicijngebruik heeft grote gevolgen, zoals een negatieve invloed op de klachten, het ziekteverloop en de gezondheid van de patiënt. Het leidt tot meer complicaties, een toename van ziekenhuisopnamen en hogere zorgkosten.

Waar lopen patiënten tegenaan? (ervaringen)

• Patiënten vergeten een medicijn te nemen, bijvoorbeeld omdat zij moeilijk kunnen plannen.
• De uitleg in de apotheek of van het etiket is vergeten of te moeilijk.
• Het uiterlijk van het medicijn geeft houvast, als dat verandert geeft dat verwarring.
• Na bijvoorbeeld een ziekenhuisopname weten mensen niet wat er gestopt is, welke dosering is aangepast en welke medicijnen nieuw zijn. Eenmaal weer thuis neemt men dan zowel de oude als de nieuwe medicijnen.

Wat kun je doen? 

Begrijpelijke mondelinge en schriftelijke communicatie

• Gebruik eenvoudige taal, sluit aan bij het taalgebruik van de patiënt. Wil je hier meer over leren? Kijk dan eens naar de training ‘Effectieve communicatie met laaggeletterden’ die Pharos aanbiedt.
• Stop niet te veel boodschappen of adviezen in één gesprek. Een patiënt kun je beter vaker en dan korter laten langskomen.
• Gebruik geen beeldspraak en uitdrukkingen.
• Stel open vragen, geen vragen waar de patiënt alleen ja of nee op kan antwoorden.
• Herhaal de boodschap en de kernpunten aan het einde van het consult.

Terugvraagmethode

Het is belangrijk dat zorgverleners controleren of hun uitleg wel begrijpelijk genoeg was. We noemen dat terugvragen: ‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd, kunt u me vertellen hoe u het medicijn gaat gebruiken?’

Lees meer over de terugvraagmethode.

Herhaal informatie over medicijngebruik bij elk contact

Herhaling is belangrijk. Dus én uitleg door de huisarts én door de apotheker(sassistente) en ook thuis nog een keer als de wijkverpleging in beeld is. Maak er een gewoonte van bij de tweede uitgifte te vragen hoe het gebruik is gegaan. Leg vervolgens opnieuw het juiste gebruik uit. Bij veel chronische patiënten is het zelfs aan te raden om dat bij iedere herhaling te doen.

Tips voor etiketteksten op medicijnverpakkingen

Uit onderzoek van Healthbase blijkt dat het begrip bij patiënten enorm verbetert als je een etikettekst aanpast. In de tabel zie je voorbeelden van onderdelen van de etikettekst die moeilijk te begrijpen zijn, en hoe het beter kan.

Samenwerking in de zorg

• Maak afspraken met andere zorgverleners over patiënten die laaggeletterd zijn, bijvoorbeeld in FTO-verband.
• Noteer (met toestemming van de patiënt) laaggeletterdheid in het Huisarts Informatie Systeem (HIS) (Z07.01 laaggeletterdheid en Z04 taalbarrière) en het Apotheek Informatie Systeem (AIS).
• Vraag de wijkverpleegkundige naar het BEM-formulier, want hierin zijn vragen over laaggeletterdheid opgenomen.
• Plan tenminste één keer per jaar een medicatiebeoordeling. Lees meer over dat jaargesprek.
• Gebruik de begrijpelijke etiketteksten en de terugvraagmethode in de apotheek. Hoe je dat doet lees je hier.

Aanbod voor de praktijk

• Pharos stappenplan van bewustwording, naar herkennen, naar betere communicatie, naar samenwerking tussen huisarts en apotheek tot borging in de praktijk.
• Toolkit laaggeletterdheid voor huisarts en apotheker.
• Pharos trainingen en workshops laaggeletterdheid voor huisarts- en apotheekteams.