Feiten en cijfers

• 2,5 miljoen mensen in Nederland zijn laaggeletterd. Zij hebben moeite met lezen, schrijven en rekenen.
• 28,7% van de Nederlandse bevolking heeft (zeer) beperkte gezondheidsvaardigheden.
• Patiënten met alleen basisonderwijs leven 6 jaar korter, en 19 jaar korter in goede gezondheid, dan mensen met een wo-opleiding.
• Laagopgeleide patiënten gebruiken meer en vaker medicijnen dan hoogopgeleide patiënten; 66% van patiënten met alleen basisonderwijs tegen 36% patiënten met een afgeronde wo-opleiding hebben in de afgelopen 14 dagen voorgeschreven medicatie gebruikt.
• Laaggeletterdheid hangt samen met een lagere therapietrouw en moeite met zelfmanagement.
• Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving bijna 1 miljard euro per jaar. Hiervan betreft ruim 250 miljoen de gezondheidszorg, door meer ziekenhuisopnames en huisartsbezoeken als gevolg van verkeerde gezondheidskeuzes en onjuist geneesmiddelengebruik.

Lees meer algemene informatie over laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden in de factsheet Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden.

Therapietrouw (algemeen)

• 30-40% van de Nederlanders die medicatie gebruikt, is therapieontrouw. Er zijn grote verschillen naar type geneesmiddel/aandoening.
• 50-70% van de chronisch zieke patiënten die geneesmiddelen gebruiken, breken de behandeling voortijdig af.
• 70% van de COPD-patiënten voert essentiële handelingen met een inhalator incidenteel of frequent verkeerd uit.
• Onderzoek naar medicijngebruik na ziekenhuisopname: 92% van alle ontslagrecepten leidden tot problemen. In 34% van deze recepten miste de patiënt informatie en was extra informatie en begeleiding nodig.

Aanbod voor de praktijk

• Toolkit laaggeletterdheid voor huisarts en apotheker.
• FTO module Laaggeletterdheid op FTO-online.
• Pharos trainingen en workshops laaggeletterdheid voor huisarts- en apotheekteams.

Gevolgen van onjuist medicijngebruik

Onjuist medicijngebruik heeft grote gevolgen, zoals een negatieve invloed op de klachten, het ziekteverloop en de gezondheid van de patiënt. Het leidt tot meer complicaties met als gevolg een toename van ziekenhuisopnamen en zorgkosten.

Redenen voor therapieontrouw (anders dan bewust gekozen):

• Verkeerde moment van inname medicatie en onjuiste dosering.
• Moeite met een ander uiterlijk van het medicijn.
• Na medicatieveranderingen (bijvoorbeeld na ziekenhuisopname): zowel oude als nieuwe medicijn innemen.
• Herhaalrecepten worden te vroeg, te laat of niet opgehaald.
• Stoppen met medicijnen als klachten verdwijnen.

Wat kun je doen? Begrijpelijke communicatie

1. Slechts 20-40% van wat artsen zeggen tijdens een consult, onthoudt de patiënt daadwerkelijk.
2. Ook het lezen en begrijpen van het etiket en de bijsluiter is voor veel mensen lastig.
3. Mensen die laaggeletterd zijn, hebben vaak moeite met plannen, organiseren en bijhouden van medicatiegebruik.
4. Ook ziekte-inzicht en het doel van de medicijnen is niet altijd duidelijk.

Tips voor etiketteksten over medicatiegebruik

Uit onderzoek van Healthbase blijkt dat het begrip bij patiënten enorm verbetert als je een etikettekst aanpast. Daarom zie je in de tabel onderdelen van de etikettekst die moeilijk te begrijpen zijn, en voorbeelden van verbeteringen.

Terugvraagmethode

Het is belangrijk dat zorgverleners keer op keer checken of hun uitleg wel goed is overgekomen, en de patiënt de informatie correct heeft onthouden en toepast. We noemen dat terugvragen: ‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd, kunt u me vertellen hoe u het medicijn gaat gebruiken?’

Zorgverleners passen terugvraagmethode toe bij uitleg nieuwe medicijnen, Pharos 2021.

Herhaal informatie over medicijngebruik bij elk contact

Herhaling is belangrijk. Dus én uitleg door de huisarts én door de apotheker(sassistente) en ook thuis nogmaals als de wijkverpleging in beeld is. Maak er een gewoonte van bij de tweede uitgifte te vragen hoe het gebruik is gegaan. Leg vervolgens opnieuw het juiste gebruik uit. Bij veel chronische patiënten is het zelfs aan te raden om dat bij iedere herhaling te doen.

Samenwerking in de zorg

• Maak afspraken met andere zorgverleners over patiënten die laaggeletterd zijn, bijvoorbeeld in FTO-verband.
• Noteer (met toestemming van de patiënt) laaggeletterdheid in het Huisarts Informatie Systeem (HIS) (Z07.01 laaggeletterdheid en Z04 taalbarrière) en het Apotheek Informatie Systeem (AIS).
• Vraag de wijkverpleegkundige naar het BEM-formulier, want hierin zijn vragen over laaggeletterdheid opgenomen.
• Plan tenminste één keer per jaar een medicatiebeoordeling.