Feiten en cijfers

• 2,5 miljoen mensen in Nederland zijn laaggeletterd. Zij hebben moeite met lezen, schrijven en rekenen ⁵.
• 28,7% van de Nederlandse bevolking heeft (zeer) beperkte gezondheidsvaardigheden ⁶.
• Patiënten met alleen basisonderwijs leven 6 jaar korter, en 19 jaar korter in goede gezondheid, dan mensen met een wo-opleiding ⁷.
• Laagopgeleide patiënten gebruiken meer en vaker medicijnen dan hoogopgeleide patiënten; 66% van patiënten met alleen basisonderwijs versus 36% patiënten met een afgeronde wo-opleiding hebben in de afgelopen 14 dagen voorgeschreven medicatie gebruikt ⁸.
• Laaggeletterdheid hangt samen met een lagere therapietrouw en moeite met zelfmanagement ⁹.
• Laaggeletterdheid kost de Nederlandse samenleving bijna 1 miljard euro per jaar. Hiervan betreft ruim 250 miljoen de gezondheidszorg, door meer ziekenhuisopnames en huisartsbezoeken ten gevolge van verkeerde gezondheidskeuzes en onjuist geneesmiddelgebruik ¹⁰.
• Voor meer algemene informatie over laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden, zie de factsheet Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden

Therapietrouw (algemeen)

• 30-40% van de Nederlanders die medicatie gebruikt is therapieontrouw. Er zijn grote verschillen naar type geneesmiddel/aandoening ¹¹.
• 50-70% van de chronisch zieke patiënten die geneesmiddelen gebruiken, breken de behandeling voortijdig af ¹².
• 70% van de COPD-patiënten voert essentiële handelingen met een inhalator incidenteel of frequent verkeerd uit ¹³.
• Onderzoek naar medicijngebruik na ziekenhuisopname: 92% van alle ontslagrecepten leidden tot problemen. In 34% van deze recepten miste de patiënt informatie en was extra informatie en begeleiding nodig ¹⁴.

Aanbod voor de praktijk

• Toolkit laaggeletterdheid voor huisarts en apotheker
• FTO module Laaggeletterdheid op FTO-online
• Pharos trainingen en workshops laaggeletterdheid voor huisarts- en apotheekteams.

Gevolgen van onjuist medicijngebruik

Onjuist medicijngebruik heeft grote gevolgen: een negatieve invloed op de klachten, het ziekteverloop en de gezondheid van de patiënt. Het leidt tot meer complicaties met als gevolg een toename van ziekenhuisopnamen en zorgkosten.

Redenen voor therapieontrouw (anders dan bewust gekozen):

• Verkeerde moment van inname medicatie en onjuiste dosering.
• Moeite met een ander uiterlijk van het medicijn.
• Na medicatieveranderingen (bv na ziekenhuisopname): zowel oude als nieuwe medicijn innemen.
• Herhaalrecepten worden te vroeg, te laat of niet opgehaald.
• Stoppen met medicijnen als klachten verdwijnen.

Wat kun je doen: Begrijpelijke communicatie

Slechts 20-40% van wat artsen zeggen tijdens een consult, wordt daadwerkelijk onthouden door patiënten 3. Ook het lezen en begrijpen van het etiket en de bijsluiter is voor veel mensen lastig 4. Laaggeletterden hebben vaak moeite met plannen, organiseren en bijhouden van medicatiegebruik. Ook ziekte-inzicht en het doel van de medicijnen is niet altijd duidelijk 5.

Tips voor etiketteksten.

Uit onderzoek van Healthbase blijkt dat door een etikettekst aan te passen het begrip bij patiënten significant verbetert. In de tabel zijn onderdelen weergegeven van de etikettekst die moeilijk worden begrepen en voorbeelden van verbeteringen

Terugvraagmethode

Het is belangrijk dat zorgverleners keer op keer checken of hun uitleg wel goed is overgekomen en de patiënt de informatie correct heeft onthouden en toepast. We noemen dat terugvragen: ‘Ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd, kunt u me vertellen hoe u het medicijn gaat gebruiken?’

Zorgverleners passen terugvraagmethode toe bij uitleg nieuwe medicijnen, Pharos 2021.

Herhaal informatie bij elk contact

Herhaling is belangrijk, dus én uitleg door de huisarts én door de apotheker(sassistente) en als de wijkverpleging in beeld is ook thuis nogmaals. Maak er een gewoonte van bij de tweede uitgifte te vragen hoe het gebruik is gegaan en leg vervolgens opnieuw het juiste gebruik uit. Bij veel chronische patiënten is het zelfs aan te raden om dat bij iedere herhaling te doen.

Samenwerking in de zorg

• Maak afspraken met andere zorgverleners over eenduidige, bijvoorbeeld in FTO-verband.
• Noteer (met toestemming van de patiënt) laaggeletterdheid in het HIS (Z07.01 laaggeletterdheid en Z04 taalbarrière) en AIS.
• Vraag de wijkverpleegkundige naar het BEM-formulier. Hierin zijn vragen over laaggeletterdheid opgenomen.
• Plan tenminste één keer per jaar een medicatiebeoordeling.