Ongedocumenteerde mensen en gezondheidszorg

Het verlenen van gezondheidszorg wordt bemoeilijkt door de situatie waarin mensen die ongedocumenteerd zijn zich bevinden, hun angst om opgepakt te worden en financiële problemen. Hierdoor zoeken ze vaak laat hulp van een huisarts, waardoor ziektebeelden al in een meer vergevorderd stadium zijn dan bij andere zieken. Het gaat hierbij vooral om psychische problemen, zoals depressie en stress, en (psycho)somatische problemen, zoals hoge bloeddruk, spijsverteringsziekten, hoofdpijn en rugklachten. Infectiezieken komen ook relatief veel voor onder ongedocumenteerden.

Lees meer in de Pharos publicatie uit 2019 Toegang tot zorg voor ongedocumenteerde migranten.

Ook het artikel ‘Ongedocumenteerde vreemdelingen in beeld’ in het Vakblad Sociaal Werk van december 2019 geeft beknopt informatie over wat je kunt betekenen voor deze groep.

Dokters van de Wereld en de Johannes Wier Stichting hebben op hun website informatie verzameld voor specifieke groepen zorgverleners. Hier vind je waar je rekening mee moet houden als je zorg biedt aan ongedocumenteerden.

Medisch noodzakelijke zorg

Sinds in 1998 de Koppelingswet werd ingevoerd, kunnen mensen die ongedocumenteerd zijn geen aanspraak maken op voorzieningen uit publieke middelen. Dit heeft tot gevolg dat deze mensen geen zorgverzekering kunnen afsluiten. Maar dit betekent níet dat zij geen medische hulp kunnen krijgen. Het recht op gezondheid bepaalt namelijk dat iedereen recht heeft op gezondheidszorg, ongeacht verblijfstatus. In de koppelingswet is daarom opgenomen dat zorgverleners wel degelijk medisch noodzakelijke hulp moeten bieden. Volgens Nederlandse en Europese verdragen hebben mensen die ongedocumenteerd zijn recht op noodzakelijke zorg en juridische bijstand, en recht op scholing (voor kinderen tot 18 jaar).

De commissie-Klazinga heeft uit naam van de medische beroepsorganisaties in 2007 in het rapport Arts en Vreemdeling beschreven wat zij onder medisch noodzakelijke zorg verstaat. Deze omschrijving geldt nog steeds als leidend voor de zorg voor ongedocumenteerden.

Financiering van deze zorg kan hierbij een probleem zijn. In principe moet iedereen voor verleende zorg betalen. De zorgverlener kan de oninbare kosten bij het CAK declareren onder de regeling Onverzekerbare Vreemdelingen. Dit geldt voor zorg voor ongedocumenteerde mensen uit EU landen, die zich niet kunnen verzekeren voor ziektekosten en die deze niet kunnen betalen. Voor ongedocumenteerden die uit Europa komen, geldt dit niet. Bij hen moet de verzekering in het eigen land deze kosten betalen, of het ziekenhuis/de zorgverlener moet het eigen potje ‘dubieuze debiteuren’ aanspreken. Voor zorgkosten voor rechtmatig verblijvende onverzekerden, zoals EU-arbeidsmigranten, is er de subsidieregeling onverzekerden (SOV-regeling). Op de website van het CAK staat een stroomschema dat hulpverleners laat zien of- en op welke manier zorg vergoed wordt.

Vreemdelingenbewaring

Ongedocumenteerde migranten in Nederland kunnen zonder reden worden vastgezet in de grensdetentie (Schiphol) of in verschillende locaties voor vreemdelingendetentie. De afgelopen jaren is het aantal vreemdelingen in detentie fors gedaald. In 2005 was de instroom in de vreemdelingendetentie nog bijna 13.000. In 2021 zijn bijna 3.000 mensen in vreemdelingendetentie geplaatst. De meest voorkomende nationaliteiten van ongedocumenteerden in vreemdelingenbewaring waren Marokkaans, Algerijns en Pools.

Er zijn zorgen over het psychosociaal welzijn van mensen in vreemdelingenbewaring, schreven drie psychiaters in 2022 in het tijdschrift voor psychiatrie. Over de gevolgen van isolatie in vreemdelingendetentie, verscheen in 2020 een rapport van Amnesty International.

Achtergrondinformatie over gezondheid van vreemdelingen in vreemdelingendetentie is beschikbaar in het kennisdocument Vreemdelingendetentie en gezondheid, Erick Vloeberghs, Pharos (2013).

Lampion

Lampion is het landelijke informatie- en adviespunt over gezondheidszorg aan mensen zonder verblijfspapieren (ongedocumenteerde migranten) in Nederland. Lampion heeft een netwerk-, informatie- en kennisuitwisselingsfunctie omtrent zorg aan ongedocumenteerden voor maatschappelijke organisaties, medische beroepsverenigingen, zorginstellingen en overheidsinstanties. Lampion geeft voorlichting aan zorginstellingen, zorgverleners en anderen over de organisatie van zorg aan ongedocumenteerde migranten en de financiering daarvan. Daarnaast signaleert Lampion knelpunten in de zorg aan deze groep mensen en kaart deze aan bij beleidsmakers, in afstemming met Lampion leden.

Zorgverleners met vragen over zorg aan ongedocumenteerde migranten kunnen een e-mail sturen aan het Lampion secretariaat lampion@doktersvandewereld.org 

Op basis van de vraag of het verzoek zal gericht worden doorverwezen binnen het Lampion netwerk. Actuele informatie is ook te vinden op de Linkedin pagina.

Lampion is de netwerkorganisatie van

Dokters van de Wereld, Pharos, GGD GHOR Nederland, Johannes Wier Stichting, KNCV Tuberculosefonds, KNMT, KNOV, LHV, , Rode Kruis Nederland, Hiv Vereniging, Vluchtelingenwerk Nederland, KAMG, NSG, Kruispost, ASKV, SKGZ, en CAK.

Achtergrond

Mensen in Nederland zonder (geldige) verblijfspapieren (ook wel ‘ongedocumenteerden’ genoemd) hebben zijn door de invoering van de Koppelingswet in 1998 uitgesloten van aanspraken op sociale voorzieningen. Daardoor kunnen ze zich niet tegen ziektekosten verzekeren. Tegelijkertijd bepaalde de Koppelingswet dat mensen zonder verblijfspapieren wel degelijk recht hebben op medisch noodzakelijke zorg.

Wettelijk gezien heeft men namelijk altijd recht op medisch noodzakelijke zorg. Dit is zorg waarvan de arts in de spreekkamer aangeeft dat men die zorg nodig heeft. Het moet dan gaan om zorg die is opgenomen in het basispakket van de Zorgverzekeringswet (Zvw) of onder de aanspraken van de Wet langdurige zorg (Wlz). Deze zorg moet worden verstrekt ook als blijkt dat men niet of onvoldoende verzekerd is.

Wat doet Lampion?

Lampion is in 2004 opgericht als landelijk informatie- en adviespunt voor zorg aan ongedocumenteerden. Als gevolg van een herijking in consultatie met de stuurgroep Lampion in 2022, richt het Lampion platform zich sinds 2023 vooral  op kennisuitwisseling tussen maatschappelijke organisaties, beroeps en branche verenigingen, expertisecentra en instanties op het gebied van gezondheidszorg aan ongedocumenteerden. De hoofdtaken van Lampion zijn:

1. het coördineren van (minimaal) vier Lampion stuurgroep vergaderingen per jaar;
2. het beantwoorden van vragen die binnenkomen via de website en lampion@doktersvandewereld.org ;
3. het doorverwijzen van verzoeken en vragen naar organisaties.