De invloed van etnische herkomst op diabetes type 2

Diabetes type 2 komt bij mensen met een Turkse afkomst ongeveer twee keer zo vaak voor, bij mensen met een Marokkaanse afkomst tweeënhalf tot drie keer zo vaak en bij Hindoestanen drie tot ruim vier keer zo vaak als bij autochtone Nederlanders. Bij mensen van Hindoestaans-Surinaamse afkomst boven de 60 jaar heeft zelfs 37% diabetes. Daarnaast zien we dat vluchtelingen, asielzoekers en andere niet-westerse migranten ook meer kans hebben op het krijgen van diabetes type 2. Vooral mensen afkomstig uit Syrië, Afghanistan, Iran en Somalië hebben een ruim twee keer hogere kans hierop.

Zelfmanagement bij diabetes

Voor patiënten met beperkte gezondheidsvaardigheden is het niet eenvoudig om eigen regie te nemen over hun gezondheid. Diabetes type 2 is een complexe chronische aandoening die aanspraak doet op veel basisvaardigheden van de patiënt, zoals lezen en rekenen. Patiënten moeten daarnaast inzicht hebben in hun ziekteproces. Maar ook begrijpen welke complicaties of klachten te maken hebben met hun diabetes. Daarnaast moeten ze hier dan ook gerichte actie op ondernemen.

Het omgaan met diabetes is moeilijker voor deze groep, vanwege:

• verschillen in leefstijl, zoals weinig bewegen en andere voedingsgewoonten;
• sociale en psychische problemen;
• leven in armoede, waardoor problemen ontstaan met transport, het regelen van verlof, kinderopvang, bovenop financiële problemen.

Mensen met diabetes en een migratie-achtergrond

Voor patiënten met een migratie-achtergrond spelen verder nog cultuur en religie, langdurige vakantie naar het land van herkomst, een gebrekkige communicatie en weinig ondersteuning in de sociale omgeving een rol in het zelfmanagement van diabetes.

Goed zelfmanagement bij diabetes leidt tot betere glycemische controle, betere metabolische waarden en een betere controle van gewicht; de belangrijkste voorspellers van complicaties. Voor mensen met diabetes type 1 is zelfzorg een noodzaak en geen vrijblijvende optie meer, vanwege hun insulineafhankelijkheid. Dit geldt in iets mindere mate voor mensen met diabetes type 2. Maar het is duidelijk dat de ondersteuning van zelfmanagement meer aandacht vraagt bij lagere SES-groepen.

Veel van de in Nederland ontwikkelde interventies voor diabetespatiënten lijken minder geschikt en sluiten minder goed aan bij mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden of een laag opleidingsniveau.

Feiten en cijfers

Diabetes

• In 2017 waren 1.135.100 patiënten met diabetes mellitus bekend bij de huisarts.
• 60.200 nieuwe patiënten met diabetes werden in 2017 geregistreerd bij de huisarts.
• Diabetes komt het vaakst voor bij personen van Hindoestaans-Surinaamse afkomst (37% bij personen van 60 jaar en ouder).
• Vrouwen met een migratie-achtergrond hebben vaker diabetes dan mannen met een migratie-achtergrond.
• Bekende diabetes mellitus én onbekende diabetes mellitus komen vaker voor bij lageropgeleiden.

Bron: Ministerie van Volksgezondheid.

Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden

• In Nederland heeft een op de drie mensen beperkte gezondheidsvaardigheden.
• Ruim 2,5 miljoen mensen in Nederland, ouder dan 16 jaar hebben moeite met lezen, schrijven en rekenen.
• 0,5 miljoen mensen zijn laaggecijferd.
• Tweederde van de mensen die laaggeletterd zijn, is van oorsprong Nederlands en 37% heeft een migratie-achtergrond.

Bron: Aanpak laaggeletterdheid Algemene Rekenkamer 2016.

Hoe vaak komt diabetes voor?

• Diabetes mellitus komt voor bij 11% van de mensen met basisonderwijs als hoogste opleiding.
• Bij 2,3% van de mensen met een wetenschappelijke opleiding als hoogste opleiding komt diabetes mellitus komt voor.

Bron: CBS 2018

• Mensen met een lage opleiding hebben een hoger risico op hart- en vaatziekten en overlijden, na correctie van risicofactoren, leeftijd en geslacht.
• Rekenvaardigheden zijn nodig voor insuline-afhankelijke diabetes. Denk aan optellen, aftrekken, vermenigvuldigen, delen.
  Voorbeeld patiëntenfolder: “De insulinegevoeligheid is het aantal mmol glucosedaling bij het spuiten van 1 eenheid kortwerkende insuline. De insulinegevoeligheid wordt op de volgende manier berekend: 100 gedeeld door de totale dagdosis insuline. Uw insulinegevoeligheid kunt u samen met uw diabetesverpleegkundige berekenen en aanpassen.”

Tips voor eerstelijns zorgverleners

• Veel patiënten hebben moeite met het begrijpen van uitleg: houd informatie kort, gebruik eenvoudige taal en herhaal.
• Desinteresse of therapieontrouw komen vaak voort uit het niet begrijpen of niet kunnen lezen van informatie: gebruik visueel materiaal (tekeningen, filmpjes).
• Patiënten hebben weinig kennis over de werking van hun lichaam: geef niet te veel informatie in een keer, maar doe het in stapjes.
• Vraag aan de patiënt per onderdeel of je het goed hebt uitgelegd: laat hem vertellen wat hij of zij nu weet over dit onderwerp (terugvraagmethode).
• Sluit met adviezen aan bij mogelijkheden en leefwereld van de patiënt.
• Adviseer actief over (lange) vakanties naar het land van herkomst en ramadan.

Handboek Diabetes in eenvoudig Nederlands en Arabisch

‘Ik heb diabetes, wat kan ik doen?’ is een praktisch handboek voor mensen met diabetes, met korte teksten in eenvoudig Nederlands, ondersteund met heldere afbeeldingen. Hierbij hoort een handleiding voor zorgprofessionals hoe ze dit handboek kunnen inzetten bij hun diabetespatiënten. Dit handboek is ook vertaald in het Arabisch.

‘Ik heb diabetes, wat kan ik doen?’ – eenvoudig Nederlands en Arabisch