Feiten en cijfers

Beperkte gezondheidsvaardigheden zijn een risicofactor voor het ontstaan én kortere overleving van kanker. Dit komt door:

• een gebrek aan kennis over vroege symptomen;
• lage opkomst bij screeningsprogramma’s;
• niet begrijpen van adviezen en instructies;
• ongezonde levensstijl, en meer.

Mensen met een migratieachtergrond hebben een ander risico op het krijgen van kanker vergeleken met (autochtone) Nederlanders. Dit komt door verschillen in blootstelling aan (andere) risicofactoren. Zowel in hun land van herkomst als in het nieuwe verblijfsland. Mensen afkomstig uit landen in Afrika en Azië hebben vaak een lager risico op het ontwikkelen van kanker en sterfte aan deze ziekte. Dit risico kan echter na tientallen jaren verschuiven. Vaak in de richting van het kankerrisico zoals gevonden onder de autochtone bevolking. Dat blijkt uit promotieonderzoek dat Melina Arnold heeft uitgevoerd met behulp van data van onder meer de Nederlandse kankerregistratie.

Onderzoek over migranten en kanker

Europees onderzoek laat zien dat de incidentie van kanker onder mensen met een migratieachtergrond in Europa lager is dan onder de bevolking als geheel. Dit betreft kankersoorten gerelateerd aan een westerse leefstijl (colorectaal-, pancreas-, long-, borst-, ovarium-, nier- en blaascarcinoom).

Door het overnemen van de westerse leefstijl, stijgt de kans op het krijgen van kanker met het aantal jaren dat iemand in een Europees land woont. En neemt de incidentie van deze soorten kanker toe met elke generatie (convergentie hypothese).

Infectiegerelateerde kankersoorten (cervix-, maag-, lever-, galblaas- en baarmoederhalskanker) komen bij mensen met een migratieachtergrond juist vaker voor:

• Het risico op HPV-gerelateerde baarmoederhalskanker is onder Surinaams-Nederlandse vrouwen 1,8 keer zo groot als onder autochtone Nederlandse vrouwen.
• Maagkanker gerelateerd aan HP-infectie komt vaker voor bij migranten in Nederland, met name bij Turken.
• Migranten uit Oost-Europa, Azië en Afrika leiden vaker aan leverkanker als gevolg van chronische hepatitis B of C.
• Migranten uit China en Noord-Afrika hebben een verhoogd risico op kanker in de neus-keelholte, met name tumoren die gerelateerd zijn aan infectie met het Epstein-Barr Virus.
• Rokers met een Afrikaanse achtergrond hebben een grotere kans op longkanker vergeleken met andere groepen bij hetzelfde aantal sigaretten.
• 48% van de vrouwen met borstkanker jonger dan 40 jaar van Marokkaanse of Turkse afkomst werden verwezen voor genetische counseling, vergeleken met 81% van de Nederlandse vrouwen met borstkanker jonger dan 40 jaar.
• Voor dikkedarm-, prostaat-, slokdarm- en borstkanker is aangetoond dat patiënten met een hoge sociaal economische status langer overleven en met een betere kwaliteit van leven, dan patiënten met een lage sociaal economische status. Zij krijgen vaker een ingrijpende behandeling gericht op genezing.

Culturele opvattingen over kanker

Voor sommige migranten is kanker een met taboe beladen onderwerp. Dit heeft veel te maken met gebrek aan kennis over de ziekte (en vaak over het eigen lichaam in het algemeen) en aan slechte of vroegere ervaringen met familieleden met kanker. Ook gaan er verhalen rond over de mogelijkheid tot behandeling of genezing. Hierdoor bestaan soms ook misverstanden. Zoals dat kanker besmettelijk is, of dat snijden in kanker altijd tot verergering leidt.

Het hebben van kanker kan in sommige groepen leiden tot sociale uitsluiting. Dit wordt met name gezegd over de Marokkaanse gemeenschap.

Verschillende culturele opvattingen hebben ook invloed op het idee van palliatieve zorg.

De rol van geloof

Religie kan een belangrijke rol spelen. Alleen God (Allah) beschikt over het verloop van een ziekte en het eventuele moment van sterven. Behandelingen moeten vaak gericht zijn op een zo lang mogelijk leven. Lijden wordt gezien als een eervolle beproeving.

Deze culturele en religieuze factoren verschillen per generatie, maar er zijn ook verschillen binnen dezelfde generatie.

Rol van familie en mantelzorg

Voor zorgverleners is het belangrijk te weten dat mensen met een migratieachtergrond veel sterker gericht zijn op de familie dan de Nederlandse ik-cultuur. De wensen en behoeften van een individu zijn in wij-culturen ondergeschikt aan het belang van de familie. Tast aan het begin van een onderzoeks- en behandeltraject af met wie je bijvoorbeeld uitslagen bespreekt: met de patiënt, met de patiënt en een of twee familieleden, of alleen met familieleden. Probeer ook af en toe met de patiënt alleen te spreken. Is deze het eens met wat kinderen besluiten, of leven er toch andere ideeën? Kom ook tijdens het behandeltraject af en toe terug op de vraag met wie je dingen bespreekt.

De zorg- en behandelvoorzieningen in Nederland, zoals thuiszorg en hospices, zijn vaak onvoldoende bekend bij migrantengezinnen. Daarom doen zij vaak lang alle zorg zelf. Het behoort ook vaak tot de plicht van (vrouwelijke) familieleden om de verzorging van zieke ouders op zich te nemen. Overbelasting van de mantelzorg is daarbij een groot risico. Meer informatie vind je op de pagina Ouderen en gezondheid.

Tolk inschakelen en voorlichtingsmateriaal

Een taalbarrière en/of een laag opleidingsniveau spelen een rol bij communicatie. Een professionele tolk, geen familielid, is onontbeerlijk in de communicatie over kanker tussen arts en patiënt. Lees meer hierover in de webflyer ‘zo schakelt u een tolk in’

Deze gesprekskaart helpt mensen met nadenken over wensen en behoeftes en bevat vragen over de vier dimensies van palliatieve zorg.
Deze gesprekswijzer helpt patiënten na te denken over welke behandeling iemand nog wel of niet wil.

Op de website Huisarts-Migrant vind je voorlichtingsmateriaal en de film ‘Ervaringen met kanker kun je delen’ (in het Nederlands, Turks, Marokkaans-Arabisch en Papiaments).

Voor lotgenotencontact kun je vrouwen met borstkanker wijzen op Mammarosa. Zij hebben ook voorlichtingsmateriaal in veel talen.

Maak gebruik van geestelijk verzorgers

Ziekenhuizen en kankercentra hebben zorgconsulenten of geestelijke verzorgers in dienst die een rol kunnen spelen bij gesprekken met patiënten met een migratieachtergrond. Via de Centra voor Levensvragen zijn geestelijk verzorgers nu ook beschikbaar voor de eerstelijn.

Preventie en bevolkingsonderzoek

Uit onderzoek blijkt dat de opkomst van migranten bij bevolkingsonderzoeken lager is dan die van de gemiddelde bevolking. De deelname neemt toe als de huisarts voorlichting geeft over het onderzoek en zelf uitnodigt voor het onderzoek. De deelname neemt ook toe door het informeren van kinderen van de migranten.

Oudere migranten zijn daarnaast vaak minder alert op vroege symptomen van kanker. Dit heeft voor een groot deel te maken met gebrek aan kennis over o.a. het functioneren van het eigen lichaam.

Bekijk de filmpjes over bevolkingsonderzoek naar baarmoederhalskanker voor en door Marokkaans-Nederlandse en Turks-Nederlandse vrouwen.

Medicatie

Werking en toxiciteit van veelgebruikte kankermedicatie kunnen anders zijn voor verschillende etnische groepen. Farmacogenetisch onderzoek hiernaar staat in de kinderschoenen maar toonde dit al wel aan voor o.a. tamoxifen, vincristine en 5– Fluorouracil.

Morfine wordt door migranten soms afgewezen vanwege de associatie met sufheid en verslaving. Bij sommige patiënten bestaat soms een aversie tegen rectale toedieningsvormen van medicatie. Ook kan er een voorkeur bestaan voor injecties boven orale toediening. Sommige capsules kunnen dierlijke ingrediënten bevatten die om religieuze redenen worden afgewezen (door bijvoorbeeld Hindoestanen).