Gevoel van ontheemding

De ene leerling komt naar Nederland vanwege een gezinshereniging, een ander omdat zijn of haar ouders arbeidsmigrant zijn en sommige leerlingen zijn alleen gekomen, als AMV (Alleenstaande Minderjarige Vreeemdeling). Wat zij met elkaar gemeen hebben is dat ze ontheemd zijn. Ze moesten afscheid nemen van mensen en dingen die hen dierbaar waren. Meestal zijn het de ouders of familie die de keuze maakten om te vertrekken en lang niet altijd hebben de kinderen daar iets over te zeggen gehad. Klimaat, voedsel, huisvesting, familie, vrienden, onderwijs en vrije tijd; migratie heeft invloed op al deze aspecten.

Opnieuw beginnen

Je leerlingen moeten wennen aan een nieuw land en op verhaal komen. Goede en slechte herinneringen krijgen een nieuwe betekenis als je in een nieuw land woont. Een nieuwe taal leren en in een nieuw land wonen, dat voelt soms aan als helemaal opnieuw beginnen. Veel kennis die de leerlingen van huis uit hebben over het sociale verkeer, lijkt in eerste instantie van weinig nut in de nieuwe omgeving. Gewoontes, taken en rollen zijn plots veranderd. Bijvoorbeeld de sociale codes tussen kinderen en volwassenen en hoe leerlingen en docenten, mannen en vrouwen met elkaar omgaan zijn hier anders. Dit terwijl jouw leerlingen, net zoals alle jongeren er het liefst gewoon bij willen horen, niet willen opvallen als ‘anders zijn’.

Wennen aan een nieuw land gaat dan ook vaak met ups en downs. Hoewel Nederland deze jongeren mogelijkheden biedt die ze in het herkomstland niet (meer) hadden, lopen ze ook tegen belemmeringen op. Bijvoorbeeld de taal, de eisen die binnen het reguliere onderwijs gesteld worden, maatschappelijke segregatie en discriminatie.

Moedertaal en vaderland

Dat kinderen een nieuwe taal moeten leren en hun land moeten verlaten betekent voor hen dat ze ook iets moeten loslaten of kwijt raken, dat er een nieuwe verhouding ontstaat tot hun familie geschiedenis. Ze gaan een grote psychologische ontwikkeling door die Nederlandse kinderen niet meemaken. De termen moedertaal en vaderland verwijzen namelijk naar de symbolische bindingen met je familie en je geschiedenis. De taal die een kind van de moeder leert, is de taal waarmee het met de moeder of andere verzorgers verbonden is. De taal zelf roept herinneringen op. Het land waar het kind opgroeide is het land van de vader en voorvaderen. Die bindingen los (moeten) laten is in psychologische zin te vergelijken met het zich los moeten maken van de beide ouders. Migrantengroepen doen hier meerdere generaties over, waarbij ze winnen en verliezen.

Familie is voor veel van deze kinderen en jongeren een bron van steun, maar families zijn vaak incompleet en/of men woont te ver weg. Familie kan, zeker bij vluchtelingen, op veel verschillende plaatsen in de wereld wonen. Soms hebben kinderen voor hun komst naar Nederland eerst lang bij familieleden gewoond, bijvoorbeeld bij grootouders of ooms en tantes. Ze kunnen erg gehecht zijn geraakt aan deze familieleden, die hen soms daadwerkelijk hebben opgevoed. Veel van hen missen hun familieleden, bijvoorbeeld hun opa’s en oma’s.

Wat kan je doen?

Voor leerlingen ben jij een belangrijke connectie (social connection) naar de Nederlandse samenleving en je kan een rol spelen bij het krijgen van een nieuwe plek en het aanpassen aan een totaal nieuwe situatie. Maar hoe doe je dit als leerkracht in een klas met een grote diversiteit aan leerlingen, waar de je de hele dag moet schakelen, en waar al blij bent wanneer leerlingen aan leren toekomen?

De kunst is dat je je van je mogelijkheden,  je rol en de kansen die zich voordoen gedurende de dag bewust bent en daarop inspeelt. Je kan in je benadering van leerlingen en wanneer je oog hebt voor wat er al is soms net iets versterken of uitlichten zonder dat dit veel tijd kost.

• Veerkracht versterken
  Je kan bijdragen aan meer kennis en vaardigheden die leerlingen kunnen gebruiken in deze nieuwe context. Je kan ook helpen bij het opdoen van nieuwe contacten, sociale relaties die hen verder kunnen helpen. En tot slot kan je ervoor zorgen dat leerlingen via de school het gevoel hebben dat ze erbij horen: Dat heet ook wel. Een sense of belonging. Dit alles versterkt de veerkracht en helpt settelen in een nieuwe samenleving.
• Kennis en vaardigheden aandragen
  Als leerkracht ben je een belangrijke informatiebron over de Nederlandse samenleving als geheel. Hoe werkt het hier, hoe gaan mensen met elkaar om, wat zijn mogelijk verschillen met je land van herkomst? Je kan daar tijdens je lessen bijvoorbeeld aandacht aan geven. En je kan stimuleren dat leerlingen met elkaar praktische kennis en tips uitwisselen.

• Help bij het krijgen van sociale bruggen in Nederland
  Jonge nieuwkomers hebben aansluiting met peers van het gastland (social bridges) nodig om nieuwe kennis en vaardigheden op te doen die zij nodig lijken te hebben voor het aanpassen aan de nieuwe situatie. School is een plek waar deze social bridges kunnen ontstaan.  Leerlingen kunnen Nederlanders ontmoeten en hun dagelijkse leven met elkaar te delen en te bouwen aan werderzijds vertrouwen.
• Heb oog voor de sociale banden met mensen uit land van herkomst
  Leerlingen hebben uiteraard ook vaak sociale steun van familie en lotgenoten (social bonds). Soms is er veel contact via social media met vriendjes die in een ander land wonen. Die verbondenheid en dat contact met hun mensen de cultuur en religie van het thuisland helpt bij het aanpassen aan de nieuwe situatie. Je kan bijvoorbeeld eens meekijken tijdens een videogesprek of zwaaien naar familie waardoor je laat zien dat je betrokken bent.
• Versterken van het gevoel van belonging
  Als leerkracht of docent ben je ook een sociale connectie voor het kind: je kan helpen van school een fijne plek te maken waar leerlingen zichzelf mogen zijn en waar ze onvoorwaardelijk geaccepteerd in wie ze zijn. Onderscheid maken tussen gedrag en wie iemand is dan erg belangrijk. Je kan ook het lotgenootschap tussen leerlingen helpen vormgeven. Ook dat helpt uiteindelijk juist bij het proces om goed te landen.

Meer informatie PO/ISK/VO

https://www.lowan.nl/po/professionalisering/nieuwkomers_beeld/