Goed afscheid nemen is belangrijk

Een goed afscheid begint feitelijk op de dag van aankomst. Op een school waar leerlingen zich gezien en verbonden voelen met de klas en de school, en waar structuur en veiligheid is, voelt een leerling zich thuis. Dan kost het aan de ene kant extra moeite om (opnieuw) te (moeten) vertrekken. Maar aan de andere kant is de kans groot dat juist op zo’n school leerlingen en personeel voor een warm en waardevol afscheid

zorgen. Als je leerlingen zich deel voelen uitmaken van een groter familiegeheel valt afscheid nemen hen uiteindelijk minder zwaar.

Verschillende soorten afscheid

Er zijn veel soorten afscheid op een nieuwkomerschool. Ieder afscheid vraagt een (iets) ander draaiboek van jou. Familie, klasgenoten, schoolpersoneel en alle andere bekenden van de leerling hebben hun eigen beleving van het afscheid. En ze spelen daarbij een rol. Ga steeds na wat de leerling zelf beleeft. Maar ga ook na hoe in de ogen van de leerling de omgeving reageert en of die reactie al dan niet steunend

Vragen vooraf:

• Gaat het om vertrek binnen de school naar een andere groep? Blijft de leerling (enigszins) in de buurt of vertrekt het naar een bestemming ver weg?
• Is de bestemming geheel de eigen keuze, of afgedwongen door beleid of, bijvoorbeeld bij arbeidsmigranten, door een voor ouders teleurstellend verblijf in Nederland?
• Is de verwachting dat er nog contact mogelijk en/of gewenst zal zijn?
• Gaan alleen de leerling en zijn verwanten weg, of vertrekken bewoners met z’n allen, bijvoorbeeld bij de sluiting van een opvanglocatie, en is er wellicht een kans dat meerdere leerlingen samen naar een andere plek gaan
• Gaat het gezin in z’n geheel weg?
• Heeft de leerling zelf een voorstelling van de nieuwe verblijfplaats en de toekomst (voor de familie)?
• Gaan leerling en ouder(s) er op voor- of achteruit in de nieuwe situatie? Gaan ze als kersverse statushouders naar een gemeente of als afgewezen en uitgeprocedeerde asielzoekers naar een uitzetcentrum, of nog erger een detentiecentrum?
• Is het een te verwachten ‘uitplaatsing’ of kwam die geheel onverwacht?
• Is het vertrek tijdig aangekondigd of plotseling? Een vertrek ‘met onbekende bestemming’ betekent dat een leerling en school vaak niet van tevoren op de hoogte zijn gebracht.

Wat kun je doen als docent of ondersteuningsteam?

Uitgangspunten:

• De wensen en gevoelens van het vertrekkende leerling dienen leidend te zijn. Sommige leerlingen kunnen, om te vermijden dat ze (opnieuw) geraakt worden, afwerend zijn: ‘Ik wil geen afscheid.’ Dat recht hebben ze. Leg dan uit dat medeleerlingen, jijzelf en anderen het wel belangrijk en fijn vinden om afscheid te nemen. En kijk of je toch samen tot een gewenst afscheid kunt komen.
• Vraag na bij de leerling hoe de familie het afscheid beleeft en of dat overeenkomt met de beleving van de leerling. ‘Onderzoek’ vooral bij wie/waaraan de leerling steun ervaart en benadruk hoe blij je hiermee bent. Als de leerling zegt niemand te hebben, neem daar dan niet te snel genoegen mee. Vraag wat jij en anderen desondanks kunnen doen.
• Het vaak afscheid moeten nemen van leerlingen roept mogelijk bij jou, je collega’s en anderen die bij de opvang betrokken zijn vaak veel emoties op. Dat is zeer begrijpelijk en het is goed om daar ook binnen het team aandacht aan te geven. Daarnaast hebben de leerlingen baat bij een warm maar niet te heftig afscheid.
• Bij een onverwachte uitplaatsing en/of late aankondiging is een goed afscheid vaak lastiger te organiseren. Ga na of er dan achteraf via social media, per mail of post nog vorm gegeven kan worden aan het afscheid. Ook als ouder(s) en leerling blij zijn met de statusverlening en het vooruitzicht van huisvesting in een gemeente, kan de leerling tegelijkertijd ook verdrietig zijn.
• Wanneer ouders geen asiel krijgen en/of wanneer ze definitief in de ogen van instanties uitgeprocedeerd zijn, kunnen ze desondanks hoop blijven houden. Ouders kennen vaak anderen die niet uitgezet zijn. Sommigen verwachten dat zij juist vanwege de kwetsbaarheid van hun kinderen alsnog een status zullen krijgen en doen daarom een sterk appel op instanties. In gesprek met een leerling kan een leerkracht nagaan hoe leerlingen zelf één en ander beleven en waar de leerling (extra) steun verwacht.
• De voorspelbaarheid van een klassikaal afscheidsritueel maakt afscheid nemen voor leerlingen nog steeds spannend, maar wel gemakkelijker. Als er vaak afscheid plaatsvindt kan het helpend zijn om dit wat structureler aan te pakken, bijvoorbeeld elke twee weken van degenen die op dat moment afscheid nemen.

Leerling plotseling vertrokken

Vaak is het niet mogelijk om afscheid te nemen van je leerling, bijvoorbeeld bij een plotseling vertrek met onbekende bestemming en (in de meeste gevallen) bij een daadwerkelijke uitzetting. Vertrekken met onbekende bestemming speelt met name bij gezinnen die hier geen verblijfsvergunning hebben gekregen. Het kan vanwege procedures soms even duren voordat er op school een formeel bericht is van vertrek. Als leerlingen zo vertrekken is afscheid nemen lastig. Belangrijk is om de leerlingen en je collega’s even tijd te geven om ‘afscheid te nemen’. Laat bijvoorbeeld tafel en stoeltje wat langer staan en leg de spulletjes van de leerling op de tafel. Ook kun je op het tafeltje een foto neerzetten. Kies een goed moment om het afscheid definitief te maken. Sta stil bij de gedachten, fantasieën en gevoelens van de achterblijvende leerlingen en de mate waarin zij steun ervaren.

Aandacht voor elkaar

Bespreek ook met collega’s wat afscheid nemen (iedere keer) emotioneel betekent voor leerkrachten, leerlingen en anderen.

Materialen

• Nieuwkomers in beeld; afscheid nemen (LOWAN website inclusief filmpjes)
• Lessen afscheid nemen in de klas (Pharos)

Bronnen

• Wereldreizigers, Bram Tuk & Ilse Vlietstra, Pharos 2017
• Nou… dag maar weer: afscheid nemen van asielzoekerskinderen in de klas, Jan Baan, Pharos 2005