In Nederland gebruiken we, net als de World Health Organization (WHO), de term Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV). Deze term geeft aan dat het een schending is van kinder-, vrouwen- en mensenrechten. In Nederland geldt dan ook een Zero Tolerance beleid. Alle vormen van VGV zijn verboden en strafbaar.

Voor (zorg)professional is het belangrijk om in gesprekken met mensen uit landen waar VGV voorkomt de term meisjesbesnijdenis te gebruiken. Het opbouwen van een vertrouwensrelatie is in deze gesprekken belangrijk. Het gebruik van niet-veroordelende termen, zoals meisjesbesnijdenis, helpt om het onderwerp in de praktijk bespreekbaar  te maken.

VGV wordt meestal uitgevoerd bij meisjes van 4 – 12 jaar, maar in een  aantal gemeenschappen wordt het een paar dagen na de geboorte al uitgevoerd. Het kan ook voor het huwelijk of na een bevalling worden uitgevoerd. Door migratie kan VGV op een andere leeftijd plaatsvinden dan gebruikelijk is. Het is daarom belangrijk om alert te zijn bij alle meisjes tussen 0 – 18 jaar.

De exacte herkomst van VGV is niet duidelijk. Er zijn Egyptische mummies gevonden, besneden, daterend van 2000 jaar voor Christus, 2700 jaar voor Mohammed. Waarschijnlijk is VGV een prechristelijk, pre-islamitisch gebruik dat later in sommige gebieden verweven is geraakt met het geloof. VGV staat niet in de Koran of Bijbel vermeld als religieus voorschrift. De traditie wordt vaak gekoppeld aan de islam maar in veel landen waaruit in Nederland woonachtige moslims afkomstig zijn, komt VGV niet voor. Er zijn ook christelijke volken die VGV toepassen.

Koran en hadiths

Ondanks dat VGV in geen enkel religieus geschrift wordt beschreven, zien sommigen het wel als een religieus voorschrift. Vooral de relatie met de islam wordt vaak genoemd. Een belangrijk motief voor het handhaven van meisjesbesnijdenis is volgens sommige moslims dat het volgens een hadith ‘sunna’ is om je dochters te laten besnijden. Sunna betekent hier ‘voorbeeldig gedrag volgens de profeet’.

De hadith die mogelijk over meisjesbesnijdenis gaat, stelt: ‘Raak aan, maar haal niets weg’, wat ook wel geïnterpreteerd wordt als: ‘Snij niet te diep’. Deze hadith wordt, ook door Koran-geleerden, verschillend geïnterpreteerd. Volgens de Somalische religieuze leider imam Adan Yusuf is het daarom niet logisch om deze zwakke hadith te volgen. Meisjesbesnijdenis is in ieder geval geen verplichting voor een moslim, omdat het niet in de Koran staat vermeld. Ook hadith-expert professor Hidir (Islamitische Universiteit Rotterdam) roept moslims op om deze hadith niet te volgen (zie het filmpje hierna).

Fatwa’s tegen meisjesbesnijdenis
Wereldwijd hebben belangrijke islamitische geestelijke leiders diverse fatwa’s tegen meisjesbesnijdenis uitgesproken. Ook hebben Nederlandse imams tijdens een discussiebijeenkomst in 2007 een verklaring ondertekend waarin zij aangeven actief mee te willen werken aan de bestrijding van VGV in Nederland.

Tijdens deze studiedag was de religieus leider dr. Abbas Khadar van de Al-Azhar universiteit in Caïro aanwezig. Hij vertegenwoordigde de hoogste islamitische geestelijke, professor dr. Ali Goma’a, die in november 2006 een verbod voor moslims op meisjesbesnijdenis uitsprak en hen opriep deze praktijk te beëindigen.

Overzicht van enkele fatwa’s

De keuze van ouders of andere familieleden voor besnijdenis wordt ook beïnvloed door de geldende sociale norm. Omdat anderen hun dochters laten besnijden, voelt men zich gedwongen dit ook te laten doen. Veel meisjes en vrouwen zien de ingreep als iets vanzelfsprekends: het hoort erbij, iedereen is immers besneden.

Lokale (macht)structuren – van gemeenschapsleiders en geestelijk leiders tot vrouwen die de besnijdenissen uitvoeren – spelen een grote rol bij het voortzetten of juist uitbannen van deze traditie.

Mensen die VGV uitvoeren noemen onder andere de volgende redenen:

• Het vergroot de huwelijkskansen
• Het beschermt de maagdelijkheid
• Het geeft status in de gemeenschap
• Het is mooi
• Het hoort bij een goede opvoeding
• Het zou een religieus voorschrift zijn
• Het vergroot het seksuele genot voor de man

In een gemeenschap waar meisjesbesnijdenis traditie is, kunnen de sociale gevolgen groot zijn voor meisjes en vrouwen die niet besneden  zijn. Een onbesneden, ‘open’ meisje of vrouw, kan namelijk:

• De familie te schande maken
• Verstoten worden door de groep
• Minder kans hebben om te trouwen

Een besnijdenis kan georganiseerd worden voor één meisje, maar soms worden meerdere meisjes in een gemeenschap van dezelfde leeftijd tegelijk besneden. Vaak wordt een besnijdenis uitgevoerd door traditionele besnijdsters. Dit zijn over het algemeen oude (vroed)vrouwen, die niet medisch geschoold zijn, maar wel een sociale erkenning in de gemeenschap krijgen voor hun rol. Zij gebruiken scherpe objecten zoals scharen, scheermesjes en messen.

Er zijn ook aanwijzingen voor een toename van het uitvoeren van VGV door medisch personeel (medicalisering). De WHO raadt dit ten zeerste af.

Gedeeltelijke of totale verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris, met of zonder verwijdering van de huidplooi rond de clitoris.

Gedeeltelijke of totale verwijdering van het zichtbare  deel van de clitoris en de binnenste vulvalippen, met of zonder verwijdering van de buitenste vulvalippen.

Vernauwen van de vaginale opening door het wegsnijden en aan elkaar maken van de binnenste en/of buitenste  vulvalippen, met of zonder verwijdering van het zichtbare deel van de clitoris.

Alle andere schadelijke handelingen aan de vrouwelijke geslachtsorganen zonder medische noodzaak, zoals prikken, piercen, kerven, schrapen en dichtschroeien.

VGV kan lichamelijke, psychische en seksuele gevolgen hebben. De kans hierop is groot, zowel kort na de ingreep als op de lange termijn. Niet ieder meisje of vrouw heeft dezelfde klachten na een besnijdenis. Klachten worden onder andere beïnvloed door leeftijd, type, omstandigheden (wie en waar) van de uitgevoerde besnijdenis en houding t.o.v. VGV.

De lijst met gevolgen hieronder is niet compleet, maar geeft een beeld van waar meisjes en vrouwen mee te maken kunnen krijgen:

Lichamelijke gevolgen tijdens en direct na de ingreep

• Extreme pijn
• Klachten van de urinewegen (pijn bij het plassen, ophoping van de urine in de blaas)
• Overmatig bloedverlies
• Kans op infecties (lokaal, eventueel met abcesvorming, maar ook hepatitis, hiv en tetanus)
• Shock
• Overlijden

Gevolgen meisjesbesnijdenis op de langere termijn

• Pijnlijke en lange menstruaties
• Moeilijke en/of pijnlijke urinelozing (dit zie je vaker als de opening kleiner is)
• Chronische pijn in de onderbuik
• Chronische infecties, zowel urineweginfecties als vaginaal
• Littekenvorming met keloïd en huidcysten
• Verhoogde kans op hiv-infectie als gevolg van verwondingen (en dus meer sperma/bloedcontact)
• Moeilijk inwendig onderzoek (uitstrijkje)
• Moeilijke bevalling
• Medisch ingrijpen om seksuele gemeenschap en bevalling mogelijk te maken
• Angstklachten
• Depressieve klachten
• Posttraumatische stressstoornis (PTSS)
• Problemen met identiteit
• Problemen met seks en plezier in seks

Bekijk hier het webinar over seksualiteit.
Lees meer over de psychosociale gevolgen van meisjesbesnijdenis in het boek Versluierde pijn (Pharos, 2010).

Bekijk onze materialenpagina voor handige tips en materialen voor het gesprek over VGV.

Link naar materialenpagina

Ben je op zoek naar partners in de ketenaanpak voor advies over meisjesbesnijdenis? Neem contact op met de lokale JGZ-organisatie. Ook bestaan er nazorgspreekuren op verschillende plekken in het land.

Pharos is het Focal point meisjesbesnijdenis. Wij bieden:

• De meest recente kennis en informatie over VGV in het algemeen en de situatie in Nederland
• Een informatie- en adviespunt voor al je vragen over VGV
• Actuele (regionale) sociale kaarten en informatie over spreekuren voor besneden vrouwen
• Trainingen en bijeenkomsten over VGV met nuttige tips en advies, gebaseerd op jarenlange ervaring op dit gebied
• De digitale nieuwsbrief meisjesbesnijdenis met actuele ontwikkelingen, evenementen, discussies, etc. rondom het onderwerp meisjesbesnijdenis.

Heb je vragen of advies nodig? Mail dan naar focalpointmeisjesbesnijdenis@pharos.nl

In Nederland geldt een Zero Tolerance beleid; alle vormen van VGV zijn verboden en strafbaar. Jaarlijks wordt er op 6 februari wereldwijd aandacht gevraagd voor de strijd tegen Vrouwelijke Genitale Verminking (VGV).

Benieuwd naar meer informatie over Pharos?