Traumasensitief werken op school
Getraumatiseerde leerlingen in je klas komen moeilijk tot leren. Situaties waarin kinderen getraumatiseerd kunnen raken zijn bijvoorbeeld: een vechtscheiding, het verlies van een ouder, een onveilige thuissituatie, opgroeien in armoede of je thuisland moeten ontvluchten.
De verwerking van schokkende ervaringen
Schokkende ervaringen worden pas traumatisch genoemd als er ernstige psychische en/of lichamelijke klachten zijn, die in een bepaald patroon lang voortduren. Dit wordt een posttraumatische stressstoornis (ptss) genoemd, die vaak samengaat met depressieve klachten, slaapproblemen en angst. Er zijn grote verschillen in de individuele verwerking van traumatische gebeurtenissen. De basisveronderstellingen over zichzelf, anderen en de voorspelbaarheid van het leven worden door elkaar geschud. Slachtoffers worstelen met vragen als: hoe kon dit gebeuren en waarom moest dit juist mij overkomen?
Het zelfbeeld kan veranderen door bijvoorbeeld een gevoel van ‘overlevingsschuld’ en verhoogde kwetsbaarheid. Soms hebben kinderen noodgedwongen voortijdig een volwassen rol moeten aannemen. Het beeld van ‘volwassenen’ wijzigt omdat het vertrouwen in hen aangetast of verdwenen kan zijn. Door gevoelens van onveiligheid en onzekerheid zien kinderen de toekomst soms somber in. Toch herstelt het allergrootste deel van de kinderen op langere termijn zonder professionele hulp. Ook oudere studies naar kindslachtoffers van de nazivervolging en naar oorlogsslachtoffers uit Chili en Cambodja tonen aan dat kinderen kunnen herstellen van of ten minste kunnen leven met symptomen van traumatische stress (Hjern & Jeppsson, 2005).
Gevolgen van traumatische ervaringen
Extreme gebeurtenissen als oorlogsgeweld, marteling, moord en verkrachting laten meestal blijvende sporen achter. Of dat ook op langere termijn leidt tot klachten valt nog niet te zeggen, omdat er nog geen onderzoek is gedaan naar volwassenen die als kind gevlucht zijn.
Hoe ingrijpend iemands klachten ook zijn, ze zijn vaak tijdelijk en horen bij een normaal proces van verwerking. Bij kinderen kan dit leiden tot nachtmerries, slecht slapen, somber zijn en weer in bed plassen. Als klachten het dagelijks functioneren ernstig belemmeren en langer dan enkele maanden duren, is het belangrijk om advies te vragen, bijvoorbeeld aan de jeugdverpleegkundige van de school. Ook als kinderen al wat langer op school zijn kunnen ze af en toe terugdenken aan wat ze meemaakten en daar last van hebben.
De invloed van het meemaken van nare gebeurtenissen hoeft overigens niet alleen negatief uit te pakken. Slachtoffers geven ook aan dat zij bewustere keuzes zijn gaan maken in hun bestaan. Dat wordt posttraumatische groei genoemd. Bekend is bijvoorbeeld dat vluchtelingenjongeren vaak een voorkeur hebben voor een beroep waarbij zij anderen kunnen helpen.
Wat je als leerkracht of mentor moet weten
Het is belangrijk om als leraar kennis te hebben van de belangrijkste begrippen van traumasensitief lesgeven, namelijk: toxische stress, kijken door een traumabril, trauma en veerkracht, het raampje/window of tolerance, triggers, de onzichtbare koffer. Het boek ‘Lesgeven aan getraumatiseerde kinderen’ van Leony Coppens is aan te bevelen. Er is ook een hand-out beschikbaar, waarop de belangrijkste begrippen staan uitgelegd: . De filmpjes en instructies op https://www.augeo. nl/expeditie-veerkracht zijn ook inzichtelijk en goed toepasbaar in de praktijk.
Een veilige leeromgeving is van groot belang voor het welbevinden van je leerlingen. Hierin is ‘voorspelbaarheid’ een kernwoord. Hoe ziet de dag eruit, wat kunnen de leerlingen verwachten, welke tijden hanteren we voor verschillende lesonderdelen, wat gaan we doen in de pauze en wie is wanneer aanwezig, bij wie kan er hulp gevraagd worden? Lesonderdelen en activiteiten voorbespreken (wat gaan we doen en wat verwachten we van je?) én nabespreken (hoe is het gegaan?) is handig om te doen. Voorspelbaarheid in je reacties en gedrag draagt ook bij aan veiligheid.
Traumasensitief lesgeven (TSL)
De kern van traumasensitief lesgeven is dat je kijkt waar het gedrag van leerlingen vandaan komt. Doordat je inzicht krijgt in wat een leerling meemaakt, kun je zijn gedrag beter begrijpen. Traumasensitief lesgeven is een proces waarbij alle medewerkers van een school tegemoetkomen aan wat getraumatiseerde leerlingen nodig hebben. Bewustwording en signalering zijn hierbij van belang. Het gaat ook om een vaardigheid van de leerkracht die essentieel is bij het onderwijs aan nieuwkomersleerlingen. Hoe meer de leraar is afgestemd op wat de leerling kan hebben meegemaakt, hoe beter het leerklimaat wordt. De leerling voelt immers dat de leraar hem ‘ziet’. Dat geeft meer ontspanning en veiligheid, waardoor het makkelijker wordt om (Nederlands) te leren.
Meer informatie
PO/VO/ISK: https://www.lowan.nl/po/lesmateriaal/lesgeven-aan-getraumatiseerde-kinderen-po/
Traumasporen – Bessel van der Kolk,
PO/VO/ISK: https://www.augeo.nl/vluchtelingenkinderen
PO/VO/ISK: https://www.augeo.nl/nl-nl/themas/trauma-en-stress/ingrijpende-jeugdervaringen/
PO/VO/ISK: https://www.lowan.nl/po/lesmateriaal/lesgeven-aan-nieuwkomers/
PO/VO/ISK: https://www.lowan.nl/po/lesmateriaal/e-learning-lesgeven-aan-vluchtelingkinderen-uit-oekraine-po/
PO/VO/ISK: https://www.leraar24.nl/2630079/hoe-je-traumasensitief-lesgeeft/
PO/VO/ISK: https://gedragsproblemenindeklas.nl/gedragsproblemen/traumasensitief-onderwijs/
PO/VO/ISK: https://www.kennisrotonde.nl/vraag-en-antwoord/trauma-sensitief-lesgeven-vluchtelingen