Hoe maken we ziekenhuiszorg kwalitatief goed, toegankelijk en effectief voor iedereen? In dit overzicht lees je wat ziekenhuisbesturen, afdelingen kwaliteit, afdelingen communicatie, medische staven, cliëntenraden en individuele zorgverleners kunnen doen om gezondheidsverschillen terug te dringen.
Sociaaleconomische en etnische verschillen in ziekte en gezondheid zijn systematisch en wereldwijd aangetoond.[1] Mensen met een lage opleiding hebben vaker een lagere levensverwachting, meer chronische aandoeningen, een ongezondere leefstijl en meer psychische klachten dan mensen met een hogere opleiding. Zo leven in Nederland mensen met een lager opleidingsniveau (basisonderwijs + vmbo) gemiddeld 6 jaar korter dan mensen met een hoger opleidingsniveau (hbo of universitaire opleiding). Ook voelen mensen met een lagere opleiding en inkomen zich gemiddeld 15 jaar minder gezond dan mensen met een hogere opleiding en meer inkomen.[2] Het percentage mensen met een laag opleidingsniveau dat zich gezond voelt, neemt steeds verder af.[3]
Niet alleen de maatschappelijke positie, maar ook de gezondheidsvaardigheden van mensen spelen een belangrijke rol. Circa 29% van de Nederlandse bevolking heeft beperkte gezondheidsvaardigheden. Zij hebben moeite met het verkrijgen, begrijpen en toepassen van informatie over gezondheid.[4] De gezondheidszorg is hierdoor voor deze groep minder toegankelijk en gebruiksvriendelijk. Patiënten maken bijvoorbeeld fouten in vragenlijsten, vermijden vragen en gesprekken of weten niet dat ze een stem hebben in hun zorg of behandeling. Daarbij controleren zorgverleners niet altijd of hun uitleg duidelijk was. Het samen beslissen over relevante keuzes wordt dan bijzonder lastig, terwijl bijna alle mensen graag meebeslissen over hun medische zorg.[5]
Wanneer patiënten risico lopen en niet de best passende zorg ontvangen, brengt dat kosten mee voor de patiënt (zowel in geld als gezondheid), het ziekenhuis en de maatschappij. Het roept ook ethische vragen op, die raken aan de kansen van mensen op goede gezondheid (het zogenaamde beginsel van equity).[6]
Pharos streeft naar het wegnemen van gezondheidsverschillen die vermijdbaar zijn. We moeten beseffen dat we mensen met een lagere opleiding en/of met beperkte gezondheidsvaardigheden niet altijd op de juiste manier bereiken. Wanneer de zorg meer aandacht heeft voor gezondheidsvaardigheden en gezondheidsverschillen, leidt dat tot meer begrip, betere zorg en meer kwaliteit van leven voor iedereen.
Dit overzicht biedt alle actoren in de tweedelijn praktische handvatten om hieraan te werken. Zo geven we managers en bestuurders van poliklinieken en ziekenhuizen adviezen om ook in beleid en organisatie te werken aan het terugdringen van gezondheidsverschillen. Een belangrijk leidend principe is persoonsgerichte zorg (met aandacht voor begrijpelijke en toegankelijke zorg). Dit principe moet onderdeel worden van visie en beleid. In het hoofdlijnenakkoord medisch-specialistische zorg staat het ook beschreven. [7]
Belangrijk is om vanaf de start rekening houden met begrijpelijkheid en toegankelijkheid van gezondheidszorg. De verantwoordelijkheid ligt niet bij één persoon of partij. Laten we er samen voor zorgen dat iedereen kan profiteren van de juiste zorg. Want ieder mens heeft recht op een zo goed mogelijke gezondheid.
Deze webpagina is tot stand gekomen binnen het project Goed Begrepen met financiering van ZonMw
Neem aandacht voor gezondheidsverschillen op in visie en beleid van de organisatie
Verklein de gezondheidsverschillen. Besteed aandacht aan verschillende uitkomsten van zorg door diversiteit, de sociale context van patiënt en gezondheidsvaardigheden.
Agenderen: zorg voor bewustwording in alle lagen van de organisatie (medische staf, verpleegkundige adviesraad, cliëntenraad, poliklinieken etc.)
Kwaliteitsbeleid leidt tot goede uitkomsten van zorg voor iedereen
Patiëntveiligheid
Informed consent
Patiënttevredenheid en patiëntenparticipatie
Effectiviteit van zorg
Financiering
Maak begrijpelijke communicatie een speerpunt van het communicatiebeleid
Gebruik begrijpelijke schriftelijke en visuele informatie
Zorg voor goede toegankelijkheid van het ziekenhuis en de poliklinieken
Zorg voor digitale toegankelijkheid
Stimuleer en faciliteer deskundigheidsbevordering van alle medewerkers
Bied bij- en nascholing aan in effectieve communicatie, persoonsgericht werken en samen beslissen
Stimuleer eigen laaggeschoold personeel hun vaardigheden te vergroten
Includeer ook moeilijk bereikbare groepen in zowel wetenschappelijk als actie-onderzoek
Zonder deze groepen zijn de uitkomsten gebaseerd op slechts een deel van de onderzoekspopulatie.
Communiceer begrijpelijk en wees extra alert bij mensen die laaggeletterd of beperkt gezondheidsvaardig zijn.
Pas communicatie (en de hoeveelheid informatie) aan op het taal- en begripsniveau van de patiënt, en check bij iedereen of je uitleg begrijpelijk genoeg was en de adviezen toepasbaar zijn (gebruik de terugvraagmethode)
Registreer onder andere laaggeletterdheid en anderstaligheid of taalbarrière in dossier van patiënt en geef deze informatie door aan de huisarts en apotheker en andere behandelaars (met toestemming van de patiënt)
Zet een tolk in bij anderstaligen
Zet begrijpelijke e-health in
Neem beslissingen samen met de patiënt (samen beslissen)
Geef leefstijladviezen die passen in het dagelijks leven van de patiënt
Gebruik begrijpelijk en eenduidig beeldmateriaal in de spreekkamer en om mee te geven
Een aantal voorbeelden van begrijpelijk voorlichtingsmateriaal, vaak ook beschikbaar in andere talen of als ingesproken animatie:
Materialen speciaal voor vluchtelingen, asielzoekers en statushouders:
Verdiep je in het leven en de achtergrond van de patiënt in relatie tot de ziekte en betrek de naasten van de patiënt
Werk aan het opbouwen van een vertrouwensrelatie
Sluit aan bij de behoefte, prioriteiten en motivatie van de patiënt
Geef aandacht aan naasten
Gebruik coachende vaardigheden, stimuleer zelfvertrouwen door positieve feedback op wat goed gaat en stel haalbare doelen