Home / Thema's / Eerste 1000 dagen van een kind

Eerste 1000 dagen van een kind

De gezondheid van een kind begint niet pas bij de geboorte, maar al voor de conceptie. Vanaf die conceptie is de ontwikkeling van een kind bepalend voor zijn gezondheid en welzijn als volwassene. En zelfs voor de gezondheid van volgende generaties. Als we gezondheidsverschillen in Nederland echt willen terugdringen, moeten we inzetten op een kansrijke start voor alle kinderen. Dat kan alleen als iedereen die betrokken is bij die start, lokaal en op meerdere domeinen samenwerkt in het verbeteren van de ondersteuning en zorg in de eerste 1000 dagen van een kind (de periode van -9 maanden t/m 2 jaar).

Onze experts

Dr. Krista Okma
Marieke Stopel, MA
Wendi van Helden
Hanneke van Zoest
Onze experts

Lees ook: Stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start

Waarom de eerste 1000 dagen van een kind cruciaal zijn

Beluister ook de verhalen van moeders Adonia, Navina en Coby. Ze maken schrijnend duidelijk waarom vroege signalering van problemen en een betere zorg en ondersteuning vóór, tijdens en na de zwangerschap noodzakelijk is.

Situatie, feiten en cijfers

De eerste 1000 dagen van een kind beginnen bij de conceptie. Een baby die tijdens die eerste 1000 dagen blootstaat aan stress, rook, slechte voeding, mishandeling of andere risicofactoren, begint al met een achterstand aan de rest van zijn leven.

Een kind zonder goede start, heeft op latere leeftijd een grotere kans op lichamelijke en geestelijke problemen, waaronder suikerziekte, hart- en vaatziekten, overgewicht en depressies. Ook is het van invloed op de sociale en emotionele ontwikkeling van een kind. Investeren in een Kansrijke Start kan daarom worden gezien als het doorbreken van de intergenerationele overdacht van ongezondheid.

11.530

11.530 baby’s werden in 2018 te vroeg geboren. Dat is 7,1 procent van het totale aantal geboortes (levend en dood) (RIVM, 2019).

10,3%

10,3 procent van de kinderen werd in 2018 geboren met een laag geboortegewicht voor de zwangerschapsduur (RIVM, 2019).

Er zijn meer oorzaken voor een ongezonde start van kinderen dan de genetische aanleg, gezondheid en leefstijl van de ouders. De oplossing moet zich dan ook niet enkel richten op gezondheidsproblemen. Om een zwangere vrouw te ondersteunen bij het stoppen met roken, is bijvoorbeeld meer nodig dan medisch advies. Vaak spelen sociale factoren een belangrijke rol bij een slechte start. Denk aan armoede, een slechte leefomgeving, eenzaamheid of een beperkt sociaal vangnet. Al deze factoren kunnen bovendien bijdragen aan chronische stress, een belangrijke oorzaak voor veel gezondheidsproblemen.

Het is daarom cruciaal om rond de eerste 1000 dagen lokaal en regionaal een domeinoverstijgende aanpak te ontwikkelen. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar problemen binnen het gezondheidsdomein, maar naar alle achterliggende problemen van (aanstaande) ouders. Dus ook in het sociaal domein.

Op Waarstaatjegemeente.nl vind je de cijfers in jouw gemeente. Om een goed beeld van de lokale situatie te krijgen, is het belangrijk om samen met lokale professionals en ervaringsdeskundigen in gesprek te gaan over deze en andere relevante cijfers. Zie ook de toelichting op de perinatale kerncijfers.

Indicatoren van een Kansrijke Start

Sterfte rond de geboorte, vroeggeboorten en geboortegewicht worden vaak gebruikt als indicatoren om te zien wat de effecten zijn van onze aanpak. Dat is begrijpelijk omdat deze uitkomsten goed te meten zijn en ook al langer worden bijgehouden. Het is echter goed om te beseffen dat deze percentages niet 1-op-1 hetzelfde zijn als een kansrijke start. Dit zijn medische indicatoren die nog weinig zeggen over de situatie van de ouder(s). Op tijd en met een gezond gewicht geboren worden betekent niet altijd dat er sprake is van een optimale situatie. Het is belangrijk om lokaal ook te kijken naar andere indicatoren (bijvoorbeeld vanuit de kraamzorg en de jeugdgezondheidszorg) en aanvullend onderzoek te doen. Zo zijn indicatoren als ‘Ik kijk uit naar de komst van mijn kindje’, ‘Ik heb het gevoel dat ik hulp kan vragen als dat nodig is’ en ‘Ik maak me zorgen over geld’ minstens zo belangrijk voor een kansrijke start.

Wat doet Pharos?

Pharos werkt aan een systeem van zorg en welzijn dat goed weet aan te sluiten op de behoefte van de mensen met de grootse kansen op gezondheidsachterstanden. Ons doel is dat de kloof in gezondheid tussen arm en rijk afneemt. Dit vraagt om een aanpak om meerdere niveaus en op meerdere thema’s. We ondersteunen professionals uit het sociale en medische veld (gemeenten, zorg en welzijn) bij het bereiken en ondersteunen van kinderen en hun ouders, zodat alle kinderen een goede start krijgen en gezond opgroeien. Dit doen we onder andere via onze programma’s Gezond opgroeien en GezondIn en uiteraard via het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start.

Waar ligt de winst?

Nederland heeft in internationaal opzicht een heel goed systeem van geboortezorg. In de afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in betere afstemming en samenwerking tussen de verschillende disciplines. In onze analyse is er binnen dat systeem nog veel te winnen in aansluiten op ieders behoefte ongeacht opleiding of culturele achtergrond. De grootste gezondheidswinst is te behalen bij (aanstaande) gezinnen met een lage opleiding, een laag inkomen of een migratie- of vluchtgeschiedenis. Het is daarom belangrijk dat er in de breedte wordt gewerkt aan een systeem dat juist goed op hun behoefte weet aan te sluiten.

Sensitief werken door professionals

Daarom kaarten we in de geboortezorg het belang van sensitief werken aan, waarbij het verhaal van de ouders centraal staat. We ondersteunen zorgverleners bij deze sensitieve geboortezorg bijvoorbeeld door het verzorgen van inspiratiebijeenkomsten, trainingen en door het aanreiken van gratis hulpmiddelen en handreikingen. Wil je meer weten over sensitief werken? Lees dan ook onze pagina’s over cultuursensitieve zorg, stress-sensitieve zorg en zorg die sensitief is op laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden.

Bekijk ook mooie voorbeelden van programma’s waarbij sensitief werken een belangrijk element is en lees wat professionals in de geboortezorg zeggen over sensitief werken.

Hulpmiddelen voor tijdens een consult of huisbezoek

Een belangrijk onderdeel van aansluiten op de behoeften is het aanbieden van begrijpelijk voorlichtingsmateriaal. Bekijk in onze kennisbank de materialen op het thema Kansrijke Start en handreikingen voor gebruik. Deze materialen zijn samen ontwikkeld met de doelgroep. Bekijk ook de interview-video met tips van onze hoogleraar Maria van den Muijsenbergh over sensitief werken tijdens het gesprek met (aanstaande) ouders.

Trainingen en advies over sensitief werken in de eerste 1000 dagen/ Kansrijke start

We hebben ruime ervaring in het verzorgen van interactieve trainingen en workshops over sensitief werken in de eerste 1000 dagen voor professionals en gemeenten. Daarbij maken we onderscheid tussen inspirerende bijeenkomsten gericht op bewustwording en kennisoverdacht, en tussen trainingen gericht op gedragsverandering. Vanaf medio september 2021 bieden wij een nieuwe training over sensitief werken in de eerste 1000 dagen aan.

We ontwikkelen in gesprek met jou een op maat aanbod aan de hand van bestaande bouwstenen en werkzame elementen. Daarnaast geven we adviezen over de inzet van trainingstrajecten als middel voor effectieve en duurzame verbetering van kwaliteit van zorg en borging. Voor meer informatie neem je contact op met een van onze coördinatoren.

Voorbeelden van succesvolle bijeenkomsten over sensitief werken:

Coalities Kansrijke Start

Om op lokaal niveau te komen tot een systeem dat goed aansluit op de mensen met de grootste risico’s is het essentieel om samen te werken met de relevante partijen en om samen doelen te stellen. Pharos zet daarom in op het ondersteunen van lokale coalities via een impulsprogramma. Dit tijdelijke programma is onderdeel van het landelijke Kansrijke Start-actieprogramma van het ministerie van VWS. Gemeenten die meedoen aan de impuls Kansrijke Start kunnen gebruikmaken van de ondersteuning van de adviseurs van dit programma. Wil je weten over hoe we jouw gemeente kunnen ondersteunen? Kijk op Stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start.

Heb je andere kennis- en ondersteuningsvragen bijvoorbeeld over gezond opgroeien, chronische stress en gezondheid of over het bereiken en betrekken van inwoners? De experts van Pharos helpen je graag.

Blog Hanneke van Zoest

‘Succesvol samenwerken kun je leren’

Samenwerken doe je niet om het samenwerken. Dat doe je met een reden, zoals een kansrijke start voor ieder kind. Samenwerking is cruciaal om gezondheidsrisico’s en sociale problemen tijdig te signaleren en op te vangen.

Lees meer

Voorbeelden uit de praktijk

Een aantal gemeenten werkt al aan een lokale aanpak voor een gezonde en kansrijke start. Bekijk hier alle praktijkvoorbeelden:

Amsterdam

Goeree-Overflakkee

Almelo

Deventer

Den Haag

Leidschendam – Voorburg

Heerlen

Zuid-Limburg

Nijmegen

Smallingerland

Utrecht

Apeldoorn

Achterhoek

IJmond

Doesburg

Hoogeveen

Schiedam

Groningen

Dordrecht

Geldrop-Mierlo

Eindhoven

Amersfoort

Friesland

Roosendaal

Den bosch

Delft

Ieder half jaar ontvangt de Tweede Kamer een voortgangsrapportage vanuit het actieprogramma Kansrijke Start. Pharos interviewde hiervoor gemeenten en andere betrokkenen over waar ze staan bij het vormen van lokale coalities.

Bekijk ook de video waarin drie gemeenten vertellen hoe ze aan de slag zijn gegaan met het vormen van een lokale coalitie:

Ervaringsverhalen en goede voorbeelden

Bekijk ook de filmpjes waarin drie moeders hun ervaringsverhaal vertellen en lees de bijbehorende interviews met professionals. Dit zijn mooie voorbeelden van resultaten van Kansrijke Start bij de mensen om wie het gaat:

Daarnaast ontwikkelden we drie stukken met goede voorbeelden over specifieke onderwerpen binnen Kansrijke Start:

Praktische hulpmiddelen bij een lokale aanpak

Pharos biedt meerdere praktische hulpmiddelen aan die je kunt gebruiken bij een lokale aanpak voor een Kansrijke Start. Bekijk onze hulpmiddelen hieronder:

Netwerkkaart: Met ouders in gesprek over hun netwerk in de eerste 1000 dagen

Een steunend netwerk is van groot belang. Een netwerkkaart is een hulpmiddel om het netwerk van (aanstaande) ouders in beeld te krijgen. Het gaat zowel om steun mensen uit hun eigen netwerk als betrokken professionals. Hier vind je een handleiding om samen het netwerk te tekenen. Inclusief een stappenplan met de titel ‘Je hoeft het niet alleen te doen’. Deze publicatie is tot stand gekomen vanuit het landelijk programma Kansrijke Start en is uitgevoerd door AEF, Common Eye en Pharos.

Download de netwerkkaart hier

Een zelfscan voor professionals en teams die actief zijn in de eerste 1000 dagen

Deze ‘zelfscan’ is ontwikkeld om inzicht te krijgen in de vaardigheden die van belang zijn om juist ook de (aanstaande) gezinnen met een verhoogde kwetsbaarheid goed te bereiken en ondersteunen.  De zelfscan is gebaseerd op basis van ervaringen van ouders, professionals en experts. Met de zelfscan kun je jezelf scoren op de vaardigheden die van belang zijn en vind je praktische tips en suggesties om jezelf op je aandachtpunten te ontwikkelen. De zelfscan is ook geschikt om als team in te vullen en te bespreken. Deze publicatie is tot stand gekomen vanuit het landelijk programma Kansrijke Start en is uitgevoerd door AEF, Common Eye en Pharos.

Download de zelfscan hier

Co-Design Canvas

Het Co-Design Canvas van SISCODE is een instrument dat helpt  bij het faciliteren van een open en transparante dialoog over ieders ervaringen en belangen, bij het afstemmen van verwachtingen en doelstellingen, bij het creëren van inzicht en begrip en bij het bespreken van kennis, machtsverhoudingen en gedeelde verantwoordelijkheden in zowel het plannen en uitvoeren als het evalueren van een co-designproces.

Download het canvas hier.

Analysetool Kansrijke Start

De analysetool Kansrijke Start brengt in kaart wat er lokaal of regionaal al gebeurt in de cruciale 1000 dagen-periode van een kind. Na invullen van de vragenlijst (duur: 15 à 20 minuten) is duidelijk op welke punten de aanpak en de samenwerking versterkt kan worden. De uitslag biedt bovendien een startpunt voor het kiezen van de interventies die in jouw lokale situatie het meest geschikt zijn. Ter inspiratie kun je hiervoor de Menukaart Kansrijke Start raadplegen op de website van VWS. Hierin vind je ongeveer honderd verschillende goed beschreven en erkende interventies, uit zowel het medische als het sociale domein. De menukaart is vrij toegankelijk, voor de analysetool hebben gemeenten inloggegevens ontvangen.

Gezonde en kansrijke start - themadoc

In dit themadoc staat informatie voor gemeenten en andere betrokkenen bij de aanpak in de eerste 1000 dagen van een kind, met aandacht voor risico- en beschermende factoren en vroegsignalering in diverse stadia van beginnend leven.

Toelichting perinatale kerncijfers

Toelichting op de perinatale kerncijfers en informatie over andere cijfers en die je kunt gebruiken bij de aanpak kansrijke start in jouw gemeente.

Naast Pharos zijn er ook andere partijen die praktische hulpmiddelen aanbieden. Bekijk bijvoorbeeld:

Meer informatie

Meer thema's van Pharos

Bekijk meer thema’s van Pharos.

  1. Laaggeletterdheid en beperkte gezondheidsvaardigheden
  2. Preventie en zorg chronische aandoeningen
  3. Gezond opgroeien
  4. Meisjesbesnijdenis / vgv
  5. Palliatieve zorg
  6. Gezondheid vluchtelingen, asielzoekers en statushouders
  7. Begrijpelijke en toepasbare voorlichtingsmaterialen & beeldverhalen
  8. Gezond ouder worden

Over Pharos

Benieuwd naar meer informatie over Pharos?

Missie en visie Wij zetten ons in voor het terugdringen van grote gezondheidsverschillen in Nederland.

Programma’s De kennisprogramma’s van Pharos vertalen strategie en prioriteiten naar aanpak en werkwijze.

Medewerkers Maak kennis met onze experts. Ze geven je graag advies.

Werken bij Pharos Bekijk vacatures, stages en werkervaringsplekken.

Meer informatie van VWS

Lees hier meer informatie vanuit het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.

Samenwerken aan een kansrijke start

In dit themadocument vind je meer informatie over hoe samenwerking verloopt binnen de aanpak Kansrijke Start. Zodat meer kinderen de start krijgen in het leven die ze nodig hebben.

Bouwstenen en succesfactoren van de aanpak Kansrijke Start

Werk je met partners aan een Kansrijke Start aanpak, of wil je dat gaan doen? In dit document lees je meer over de factoren die bijdragen aan een kansrijke start, en over de bouwstenen & succesfactoren van een aanpak Kansrijke Start. We delen ervaringen, tips en praktijkvoorbeelden en verwijzen naar meer informatie.

Meer publicaties

Incompany training / 1 dag

Sensitief werken in de eerste 1000 dagen

Pharos biedt vanaf medio september 2021 de training Sensitief werken in de eerste 1000 dagen aan. De training is gericht op het voorkomen van gezondheidsverschillen, door stress-sensitief te werken met ouders op een begrijpelijke en cultuursensitieve wijze. De training stelt de deelnemers in staat om, samen, sensitief te werken met aanstaande ouders of ouders met kleine kinderen.

Meer trainingen

Contact

Voor vragen over de Eerste 1000 dagen van een kind kunt u mailen naar: kansrijkestart@pharos.nl of u kunt contact opnemen met één van onze experts op dit thema.

Onze experts