Lees ook: Stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start

Beluister ook de verhalen van moeders Adonia, Navina en Coby. Ze maken schrijnend duidelijk waarom vroege signalering van problemen en een betere zorg en ondersteuning vóór, tijdens en na de zwangerschap noodzakelijk is.

• “Ik was zwanger en zó mager, je zag het in mijn gezicht” – verhaal Adonia
• “Tien weken zwanger en ik stond letterlijk op straat” – verhaal Navina
• “De spijkerbroek is de veiligheid voor mij” – verhaal Coby

Situatie, feiten en cijfers

De eerste 1000 dagen van een kind beginnen bij de conceptie. Een baby die tijdens die eerste 1000 dagen blootstaat aan stress, rook, slechte voeding, mishandeling of andere risicofactoren, begint al met een achterstand aan de rest van zijn leven.

Een kind zonder goede start, heeft op latere leeftijd een grotere kans op lichamelijke en geestelijke problemen, waaronder suikerziekte, hart- en vaatziekten, overgewicht en depressies. Ook is het van invloed op de sociale en emotionele ontwikkeling van een kind. Investeren in een Kansrijke Start kan daarom worden gezien als het doorbreken van de intergenerationele overdacht van ongezondheid.

Er zijn meer oorzaken voor een ongezonde start van kinderen dan de genetische aanleg, gezondheid en leefstijl van de ouders. De oplossing moet zich dan ook niet enkel richten op gezondheidsproblemen. Om een zwangere vrouw te ondersteunen bij het stoppen met roken, is bijvoorbeeld meer nodig dan medisch advies. Vaak spelen sociale factoren een belangrijke rol bij een slechte start. Denk aan armoede, een slechte leefomgeving, eenzaamheid of een beperkt sociaal vangnet. Al deze factoren kunnen bovendien bijdragen aan chronische stress, een belangrijke oorzaak voor veel gezondheidsproblemen.

Het is daarom cruciaal om rond de eerste 1000 dagen lokaal en regionaal een domeinoverstijgende aanpak te ontwikkelen. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar problemen binnen het gezondheidsdomein, maar naar alle achterliggende problemen van (aanstaande) ouders. Dus ook in het sociaal domein.

Op Waarstaatjegemeente.nl vind je de cijfers in jouw gemeente. Om een goed beeld van de lokale situatie te krijgen, is het belangrijk om samen met lokale professionals en ervaringsdeskundigen in gesprek te gaan over deze en andere relevante cijfers. Zie ook de toelichting op de perinatale kerncijfers.

Indicatoren van een Kansrijke Start

Sterfte rond de geboorte, vroeggeboorten en geboortegewicht worden vaak gebruikt als indicatoren om te zien wat de effecten zijn van onze aanpak. Dat is begrijpelijk omdat deze uitkomsten goed te meten zijn en ook al langer worden bijgehouden. Het is echter goed om te beseffen dat deze percentages niet 1-op-1 hetzelfde zijn als een kansrijke start. Dit zijn medische indicatoren die nog weinig zeggen over de situatie van de ouder(s). Op tijd en met een gezond gewicht geboren worden betekent niet altijd dat er sprake is van een optimale situatie. Het is belangrijk om lokaal ook te kijken naar andere indicatoren (bijvoorbeeld vanuit de kraamzorg en de jeugdgezondheidszorg) en aanvullend onderzoek te doen. Zo zijn indicatoren als ‘Ik kijk uit naar de komst van mijn kindje’, ‘Ik heb het gevoel dat ik hulp kan vragen als dat nodig is’ en ‘Ik maak me zorgen over geld’ minstens zo belangrijk voor een kansrijke start.

Wat doet Pharos?

Pharos werkt aan een systeem van zorg en welzijn dat goed weet aan te sluiten op de behoefte van de mensen met de grootse kansen op gezondheidsachterstanden. Ons doel is dat de kloof in gezondheid tussen arm en rijk afneemt. Dit vraagt om een aanpak om meerdere niveaus en op meerdere thema’s. We ondersteunen professionals uit het sociale en medische veld (gemeenten, zorg en welzijn) bij het bereiken en ondersteunen van kinderen en hun ouders, zodat alle kinderen een goede start krijgen en gezond opgroeien. Dit doen we onder andere via onze programma’s Gezond opgroeien en GezondIn en uiteraard via het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start.

Waar ligt de winst?

Nederland heeft in internationaal opzicht een heel goed systeem van geboortezorg. In de afgelopen jaren is er veel geïnvesteerd in betere afstemming en samenwerking tussen de verschillende disciplines. In onze analyse is er binnen dat systeem nog veel te winnen in aansluiten op ieders behoefte ongeacht opleiding of culturele achtergrond. De grootste gezondheidswinst is te behalen bij (aanstaande) gezinnen met een lage opleiding, een laag inkomen of een migratie- of vluchtgeschiedenis. Het is daarom belangrijk dat er in de breedte wordt gewerkt aan een systeem dat juist goed op hun behoefte weet aan te sluiten.

Sensitief werken door professionals

Daarom kaarten we in de geboortezorg het belang van sensitief werken aan, waarbij het verhaal van de ouders centraal staat. We ondersteunen zorgverleners bij deze sensitieve geboortezorg bijvoorbeeld door het verzorgen van inspiratiebijeenkomsten, trainingen en door het aanreiken van gratis hulpmiddelen en handreikingen. Wil je meer weten over sensitief werken? Lees dan ook onze pagina’s over cultuursensitieve zorg, stress-sensitieve zorg en zorg die sensitief is op laaggeletterdheid en gezondheidsvaardigheden.

Bekijk ook mooie voorbeelden van programma’s waarbij sensitief werken een belangrijk element is en lees wat professionals in de geboortezorg zeggen over sensitief werken.

Hulpmiddelen voor tijdens een consult of huisbezoek

Een belangrijk onderdeel van aansluiten op de behoeften is het aanbieden van begrijpelijk voorlichtingsmateriaal. Bekijk in onze kennisbank de materialen op het thema Kansrijke Start en handreikingen voor gebruik. Deze materialen zijn samen ontwikkeld met de doelgroep. Bekijk ook de interview-video met tips van onze hoogleraar Maria van den Muijsenbergh over sensitief werken tijdens het gesprek met (aanstaande) ouders.

Trainingen en advies over sensitief werken in de eerste 1000 dagen/ Kansrijke start

We hebben ruime ervaring in het verzorgen van interactieve trainingen en workshops over sensitief werken in de eerste 1000 dagen voor professionals en gemeenten. Daarbij maken we onderscheid tussen inspirerende bijeenkomsten gericht op bewustwording en kennisoverdacht, en tussen trainingen gericht op gedragsverandering. Vanaf medio september 2021 bieden wij een nieuwe training over sensitief werken in de eerste 1000 dagen aan.

We ontwikkelen in gesprek met jou een op maat aanbod aan de hand van bestaande bouwstenen en werkzame elementen. Daarnaast geven we adviezen over de inzet van trainingstrajecten als middel voor effectieve en duurzame verbetering van kwaliteit van zorg en borging. Voor meer informatie neem je contact op met een van onze coördinatoren.

Voorbeelden van succesvolle bijeenkomsten over sensitief werken:

• In september 2020 organiseerden we een volledig online symposium over sensitief werken in de eerste 1000 dagen. Bekijk drie films over de onderdelen uit dat symposium.
• In september 2019 organiseerden we het symposium: sensitieve zorg voor gezinnen in de eerste 1000 dagen. Bekijk de impressie van het symposium.

Coalities Kansrijke Start

Om op lokaal niveau te komen tot een systeem dat goed aansluit op de mensen met de grootste risico’s is het essentieel om samen te werken met de relevante partijen en om samen doelen te stellen. Pharos zet daarom in op het ondersteunen van lokale coalities via een impulsprogramma. Dit tijdelijke programma is onderdeel van het landelijke Kansrijke Start-actieprogramma van het ministerie van VWS. Gemeenten die meedoen aan de impuls Kansrijke Start kunnen gebruikmaken van de ondersteuning van de adviseurs van dit programma. Wil je weten over hoe we jouw gemeente kunnen ondersteunen? Kijk op Stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start.

Heb je andere kennis- en ondersteuningsvragen bijvoorbeeld over gezond opgroeien, chronische stress en gezondheid of over het bereiken en betrekken van inwoners? De experts van Pharos helpen je graag.

Voorbeelden uit de praktijk

Een aantal gemeenten werkt al aan een lokale aanpak voor een gezonde en kansrijke start. Bekijk hier alle praktijkvoorbeelden:

Zuid Holland Zuid

• Regionale aanpak Kansrijke Start regio Zuid-Holland Zuid

Meppel

• Kansrijke Start Meppel pakt armoede en schulden aan

Amsterdam

• Sensitief werken maakt het verschil!

Goeree-Overflakkee

• Goeree-Overflakkee op weg naar een lokale coalitie Kansrijke Start

Almelo

• ‘Iemand die in hetzelfde schuitje zit’ – Gezelschapssteun voor jonge moeders als duurzame vorm van hulp bij een Kansrijke Start in Almelo

Deventer

• Prenatale huisbezoeken van GGD IJsselland in Deventer al jaren een succes 

Den Haag

• Samenwerking informele ondersteuning – formele hulpverlening in de Schilderswijk
• Haagse Kansrijke Start: meer kinderen met een goede start
• In gesprek met ouders over aanbod van Kansrijke start Den Haag

Leidschendam – Voorburg

• Leidschendam werkt aan stressreductie bij (aanstaande) ouders

Heerlen

• Kansrijk van Start in Heerlen: Het Jonge Ouders Project

Zuid-Limburg

• Zuid-Limburg experimenteert met zorgverzekeraar met flexibele geboortezorg

Nijmegen

• Gezonde start in Nijmegen

Smallingerland

• Een zorgpad helpt bij een gezonde start in Smallingerland
• Zorgpad Smallingerland: van papier naar praktijk

Utrecht

• Monitoring en evaluatie Kansrijke start in Utrecht: samen leren en verbeteren
• Utrecht werkt samen met (aanstaande) ouders
• Utrecht in gesprek over een kansrijke start
• De huisarts, belangrijke partner in Kansrijke Start coalitie
• Utrecht Overvecht zet in op sensitief werken in de geboortezorg

Apeldoorn

• Hoe is het nu met…..de coalitie Kansrijke Start in Apeldoorn?

Achterhoek

• Kwetsbare zwangeren eerder in beeld in Achterhoekse gemeenten

IJmond

• Praktijkvoorbeeld animaties IJmond
• IJmond stelt coördinator sociale verloskunde aan

Doesburg

• Meer zicht op kwetsbare zwangeren in Doesburg

Hoogeveen

• Gezondheidsverschillen verkleinen – start voor de geboorte

Schiedam

• Schiedam gaat voor een gezonde start!

Groningen

• Een kansrijke start voor alle Groningse kinderen
• Coalitie Kansrijke Start vergroot armoedebewustzijn in Groningen

Dordrecht

• Kansrijk van start in Dordrecht

Geldrop-Mierlo

• Gezond Zwanger Worden in Zuidoost-Brabant

Eindhoven

• Aandacht voor armoede draagt bij aan een kansrijke start in Eindhoven
• Eindhoven monitort samenwerking binnen de coalitie en haar achterban

Amersfoort

• De eerste 1000 dagen in de wijk

Friesland

• Een Kansrijke Start stopt niet op 2-jarige leeftijd!
• Friesland werkt ook op provinciaal niveau aan Kansrijke Start

Roosendaal

• Sterk netwerk in Roosendaal biedt kwetsbare zwangeren juiste zorg

Den bosch

• Hoe is het nu met…..de coalitie Kansrijke Start in de regio Den Bosch?

Delft

• Weten hoe de samenwerking loopt? Delftse coalitie ontwikkelt instrumentenkoffer.
• Hoe is het nu met…..de coalitie Kansrijke Start in Delft?

Ieder half jaar ontvangt de Tweede Kamer een voortgangsrapportage vanuit het actieprogramma Kansrijke Start. Pharos interviewde hiervoor gemeenten en andere betrokkenen over waar ze staan bij het vormen van lokale coalities.

• Lees hier de interviews uit de voortgangsrapportage november 2019
• Lees hier de interviews uit de voortgangsrapportage van juli 2020

Bekijk ook de video waarin drie gemeenten vertellen hoe ze aan de slag zijn gegaan met het vormen van een lokale coalitie:

Naast Pharos zijn er ook andere partijen die praktische hulpmiddelen aanbieden. Bekijk bijvoorbeeld:

• de checklist Basisprincipes lokale coalities Kansrijke Start (VWS)
• de interactieve tool Klantroutes (VWS)