Eerste 1000 dagen cruciaal
De afgelopen jaren groeit het wetenschappelijk bewijs dat de eerste 1000 dagen van een kind cruciaal zijn voor het verdere leven. In de periode voor, tijdens en na de zwangerschap wordt de basis gelegd voor vaardigheden en vermogens voor een gezond (lichamelijk, mentaal, en sociaal-emotioneel) en kansrijk leven. Een kind met een goede start heeft meer kansen op een goede fysieke en psychische gezondheid. En op het ontwikkelen van talenten en zelfontplooiing, deelname aan onderwijs en participatie op de arbeidsmarkt en meedoen in de samenleving. Dit heeft daarmee ook effect op toekomstige generaties.
Omdat in de eerste 1000 dagen daarvoor de basis wordt gelegd, is het belangrijk om juist dan al de kansen voor een kind te vergroten. Zo start het kind met zo min mogelijk achterstand. In Nederland hebben de meeste kinderen een kansrijke start en groeien gezond, veilig en in welzijn op. Maar er zijn verschillen tussen gemeenten en ook tussen wijken binnen een gemeente. De omstandigheden waarin kinderen opgroeien en zich ontwikkelen spelen hierbij een belangrijke rol. Met gevolgen direct na de geboorte, maar ook op latere leeftijd. Ze kunnen zelfs doorwerken in volgende generaties.
Levensomstandigheden en stress
Naast de genetische aanleg, gezondheid en leefstijl van de ouders, spelen levensomstandigheden van (aanstaande) ouders en kind een belangrijke rol bij een kansrijke start. Soms nog meer dan medische- of leefstijlfactoren. Wanneer deze levensomstandigheden ongunstig zijn zoals bij armoede en schulden, en deze langdurig spelen, is er meer kans op een minder goede start. Chronisch stress is daarbij een belangrijke factor. Deze stress kan ook veroorzaakt worden door andere problematiek zoals verslavings- of psychische problemen, slecht wonen, relatieproblemen of beperkte vaardigheden (lezen en schrijven en gezondheidsvaardigheden). Vaak is er sprake van een stapeling van factoren.
Domeinoverstijgende aanpak en samenwerking
Voor het verbeteren van een kansrijke start is dan ook een brede, domein overstijgende aanpak nodig. Daarin staan de mogelijkheden en behoeften van (aanstaande) ouders centraal. Vroegsignalering, ondersteuning en zorg met aandacht voor achterliggende problemen en mogelijkheden zijn daarin belangrijke onderdelen. Er is geen blauwdruk voor een Kansrijke Start aanpak, maar in dit themadocument beschrijven we bouwstenen en succesfactoren om je op weg te helpen.
![](https://www.pharos.nl/wp-content/uploads/2024/07/Bouwstenen-kansrijke-start-268x300.jpg)
Een domeinoverstijgende aanpak vraagt om samenwerking tussen verschillende beleidsterreinen in de gemeente en tussen professionals en informele ondersteuning vanuit het medisch- en het sociaal domein. De verbinding van het medische- en sociale domein in een lokale (regionale) coalitie is een belangrijk bouwsteen van het landelijke actieprogramma Kansrijke Start.
Wat doet Pharos?
De missie van Pharos is het terugdringen van grote gezondheidsverschillen. Dat begint dus al voor de geboorte. Dit vraagt om een aanpak om meerdere niveaus en op meerdere thema’s. Dit doen we onder andere via het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start. We ondersteunen gemeenten bij het bouwen en versterken van lokale en regionale coalities Kansrijke Start. En we delen kennis en ervaringen rondom de eerste 1000 dagen, de Kansrijke Start aanpak en domein overstijgend samenwerken. We delen praktijkvoorbeelden, maken infosheets, organiseren Webinars, bijeenkomsten en trainingen en hebben leertrajecten voor coalities.
We werken daarin nauw samen met het programma Gelijke kansen op Gezond Opgroeien. Zij zetten zich in voor een gezonde toekomst voor ieder kind en zijn actief op aandachtsgebieden als Gezond Opgroeien, Mentale veerkracht versterken, en Gezond migreren en opgroeien.
Voorbeelden uit de praktijk
Een aantal gemeenten werkt al aan een lokale aanpak voor een gezonde en kansrijke start. Bekijk hier alle praktijkvoorbeelden:
Borsele
Zeist
Zuid-Holland Zuid
Meppel
Amsterdam
Goeree-Overflakkee
Almelo
Deventer
Den Haag
Leidschendam – Voorburg
Heerlen
Zuid-Limburg
Nijmegen
Smallingerland
Utrecht
Apeldoorn
Achterhoek
IJmond
Doesburg
Hoogeveen
Schiedam
Groningen
Dordrecht
Geldrop-Mierlo
Eindhoven
Amersfoort
Friesland
Roosendaal
Den Bosch
Delft
Ieder half jaar ontvangt de Tweede Kamer een voortgangsrapportage vanuit het actieprogramma Kansrijke Start. Pharos interviewde hiervoor gemeenten en andere betrokkenen over waar ze staan bij het vormen van lokale coalities.
Bekijk ook de video waarin drie gemeenten vertellen hoe ze aan de slag zijn gegaan met het vormen van een lokale coalitie:
Thema’s
Samenwerken lokaal en regionaal
Om de aanpak Kansrijke Start lokaal en regionaal vorm te geven is een goede samenwerking van belang. Het gaat hierbij om een brede samenwerking: met partners uit het medische en het sociale domein, met partners uit de informele ondersteuning en natuurlijk met (aanstaande) ouders zelf. Door de samenwerking te bouwen en te verbeteren, werken we aan betere zorg en ondersteuning van kwetsbare gezinnen.
Veel gemeenten werken niet allen lokaal, maar ook regionaal samen aan een Kansrijke Start aanpak. Regionaal samenwerken kan lokaal samenwerken ondersteunen of versterken. Samenwerken op regionaal niveau kan zinvol zijn bij: overlappende werkgebieden van betrokken partners, vergelijkbare problematieken tussen gemeenten, wensen om krachten te bundelen, van elkaar te leren, en het maken van afspraken met partijen die (sub-)regionaal
Samenwerken met de mensen om wie het gaat
Een belangrijke succesfactor van een Kansrijke Start aanpak is om te luisteren naar en samen te werken met de mensen om wie het gaat. Zonder hen wordt de kans groot dat maatregelen en interventies de plank misslaan, niet aansluiten en dat je niet de doelgroep bereikt die je wilt bereiken. De perspectieven en inzichten van (aanstaande) ouders scherpen de aanpak aan en dragen bij aan een passende ondersteuning vanuit het medisch- en sociaal domein.
Je kunt de (aanstaande) ouders in het gehele proces betrekken; van het ophalen van behoeften, het creëren van oplossingen, tot en met de evaluatie. Dit betekent veel voor (aanstaande) ouders zelf. Zij voelen zich gewaardeerd en krijgen door activiteiten te ondernemen meer zelfvertrouwen, leren vaardigheden en bouwen netwerken op. Dit versterkt hen. Door meer contact ontstaat er bovendien meer begrip voor elkaar. Het zorgt er bovenal voor dat er daadwerkelijk iets opgelost wordt, op een manier die aansluit bij de leefwereld (handelingen, gedrag en gewoonten) van de mensen om wie het gaat.
Armoede en schulden
De meeste kinderen in Nederland hebben een kansrijke start, maar lang niet allemaal. Het verschilt sterk tussen gemeenten of zelfs wijken waarin ze opgroeien. De leefomstandigheden van (aanstaande) ouders en kinderen spelen een belangrijke rol bij een kansrijke start. Een deel van deze leefomstandigheden heeft te maken met bestaanszekerheid die onder druk staat. Inkomenszekerheid is volgens de VNG één van de vier pijlers van bestaanszekerheid.
Onderzoek laat zien dat langdurige armoede en problematische schulden vergaande gevolgen hebben voor zowel ouders als kinderen. Niet alleen direct na de geboorte, ook op latere leeftijd. Chronische stress is daarbij een belangrijke ‘negatieve’ factor. Je kunt binnen Kansrijke Start aandacht besteden aan het thema armoede en schulden. Om je daarbij op weg te helpen zijn er de handvatten voor coalities.
De Kansrijke Start adviseurs van Pharos kunnen je verder ondersteunen en we organiseren jaarlijks een leerwerktraject over dit thema.
Monitoring en evaluatie
Een van de succesfactoren in een duurzame aanpak Kansrijke Start is het monitoren en evalueren (M&E) van de aanpak en de samenwerking. Dit helpt bij het zichtbaar maken van ontwikkeling, het bijsturen en doorontwikkelen van je aanpak en bij het bouwen en onderhouden van de samenwerking.
Een domeinoverstijgende aanpak vraagt om samenwerking tussen verschillende beleidsterreinen in de gemeente en tussen professionals en informele ondersteuning vanuit het medisch- en het sociaal domein. De verbinding van het medische- en sociale domein in een lokale (regionale) coalitie is een belangrijk bouwsteen van het landelijke actieprogramma Kansrijke Start.