De gezondheid van een kind begint niet pas bij de geboorte, maar al voor de conceptie. Vanaf die conceptie is de ontwikkeling van een kind bepalend voor zijn gezondheid en welzijn als volwassene. En zelfs voor de gezondheid van volgende generaties. Als we gezondheidsverschillen in Nederland echt willen terugdringen, moeten we inzetten op een kansrijke start voor alle kinderen. Dat kan alleen als iedereen die betrokken is bij die start, lokaal en op meerdere domeinen samenwerkt in het verbeteren van de ondersteuning en zorg in de eerste 1000 dagen van een kind (de periode van -9 maanden t/m 2 jaar).
De afgelopen jaren groeit het wetenschappelijk bewijs dat de eerste 1000 dagen van een kind cruciaal zijn voor het verdere leven. In de periode voor, tijdens en na de zwangerschap wordt de basis gelegd voor vaardigheden en vermogens voor een gezond (lichamelijk, mentaal, en sociaal-emotioneel) en kansrijk leven. Een kind met een goede start heeft meer kansen op een goede fysieke en psychische gezondheid. En op het ontwikkelen van talenten en zelfontplooiing, deelname aan onderwijs en participatie op de arbeidsmarkt en meedoen in de samenleving. Dit heeft daarmee ook effect op toekomstige generaties.
Omdat in de eerste 1000 dagen daarvoor de basis wordt gelegd, is het belangrijk om juist dan al de kansen voor een kind te vergroten. Zo start het kind met zo min mogelijk achterstand. In Nederland hebben de meeste kinderen een kansrijke start en groeien gezond, veilig en in welzijn op. Maar er zijn verschillen tussen gemeenten en ook tussen wijken binnen een gemeente. De omstandigheden waarin kinderen opgroeien en zich ontwikkelen spelen hierbij een belangrijke rol. Met gevolgen direct na de geboorte, maar ook op latere leeftijd. Ze kunnen zelfs doorwerken in volgende generaties.
Levensomstandigheden en stress
Naast de genetische aanleg, gezondheid en leefstijl van de ouders, spelen levensomstandigheden van (aanstaande) ouders en kind een belangrijke rol bij een kansrijke start. Soms nog meer dan medische- of leefstijlfactoren. Wanneer deze levensomstandigheden ongunstig zijn zoals bij armoede en schulden, en deze langdurig spelen, is er meer kans op een minder goede start. Chronisch stress is daarbij een belangrijke factor. Deze stress kan ook veroorzaakt worden door andere problematiek zoals verslavings- of psychische problemen, slecht wonen, relatieproblemen of beperkte vaardigheden (lezen en schrijven en gezondheidsvaardigheden). Vaak is er sprake van een stapeling van factoren.
Kansrijke Start: domeinoverstijgend
Voor het verbeteren van een kansrijke start is dan ook een brede, domein overstijgende aanpak nodig. Daarin staan de mogelijkheden en behoeften van (aanstaande) ouders centraal. Vroegsignalering, ondersteuning en zorg met aandacht voor achterliggende problemen en mogelijkheden zijn daarin belangrijke onderdelen. Er is geen blauwdruk voor een Kansrijke Start aanpak, maar in dit themadocument beschrijven we bouwstenen en succesfactoren om je op weg te helpen.
Een domeinoverstijgende aanpak vraagt om samenwerking tussen verschillende beleidsterreinen in de gemeente en tussen professionals en informele ondersteuning vanuit het medisch- en het sociaal domein. De verbinding van het medische- en sociale domein in een lokale (regionale) coalitie is een belangrijk bouwsteen van het landelijke actieprogramma Kansrijke Start.
Beluister ook de verhalen van moeders Adonia, Navina en Coby. Ze maken schrijnend duidelijk waarom vroege signalering van problemen en een betere zorg en ondersteuning vóór, tijdens en na de zwangerschap noodzakelijk is.
De missie van Pharos is het terugdringen van grote gezondheidsverschillen. Dat begint dus al voor de geboorte. Dit vraagt om een aanpak om meerdere niveaus en op meerdere thema’s. Dit doen we onder andere via . In dat programma ondersteunen we gemeenten bij het bouwen dan wel versterken van lokale coalities Kansrijke Start, en het delen van kennis rondom de eerste 1000 dagen van kinderen. Zo proberen we de samenwerking tussen het medische en sociale domein te verbeteren, voor betere zorg en ondersteuning van kwetsbare gezinnen.
We werken daarin onder andere samen met het programma Gelijke kansen op Gezond Opgroeien. Zij zetten zich in voor een gezonde toekomst voor ieder kind. Vanuit Pharos zetten we onze expertise, kennisbasis en samenwerking met diverse doelgroepen graag in om samen tot werkwijzen en beleid te komen dat faciliteert dat kinderen gezond kunnen opgroeien.
Om de aanpak Kansrijke Start lokaal en regionaal vorm te geven is een goede samenwerking van belang. Het gaat hierbij om een brede samenwerking: met partners uit het medische en het sociale domein, met partners uit de informele ondersteuning en natuurlijk met (aanstaande) ouders zelf. Door samen te werken kunnen partners een integrale aanpak neerzetten die past bij de lokale situatie en de mogelijkheden en behoeften van (aanstaande) ouders.
De experts/adviseurs van het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start ondersteunen gemeenten/coalities bij het bouwen, versterken en verduurzamen van lokale en/of regionale coalities Kansrijke Start. In het themadocument Samenwerken aan een kansrijke start staan lessen, tips en voorbeelden van hoe coalities aan de slag zijn.
Een aantal gemeenten werkt al aan een lokale aanpak voor een gezonde en kansrijke start. Bekijk hier alle praktijkvoorbeelden:
Ieder half jaar ontvangt de Tweede Kamer een voortgangsrapportage vanuit het actieprogramma Kansrijke Start. Pharos interviewde hiervoor gemeenten en andere betrokkenen over waar ze staan bij het vormen van lokale coalities.
Bekijk ook de video waarin drie gemeenten vertellen hoe ze aan de slag zijn gegaan met het vormen van een lokale coalitie:
Bekijk ook de filmpjes waarin drie moeders hun ervaringsverhaal vertellen en lees de bijbehorende interviews met professionals. Dit zijn mooie voorbeelden van resultaten van Kansrijke Start bij de mensen om wie het gaat:
Daarnaast ontwikkelden we drie stukken met goede voorbeelden over specifieke onderwerpen binnen Kansrijke Start:
Pharos biedt meerdere praktische hulpmiddelen aan die je kunt gebruiken bij een lokale aanpak voor een Kansrijke Start. Bekijk onze hulpmiddelen hieronder:
Een steunend netwerk is van groot belang. Een netwerkkaart is een hulpmiddel om het netwerk van (aanstaande) ouders in beeld te krijgen. Het gaat zowel om steun mensen uit hun eigen netwerk als betrokken professionals. Hier vind je een handleiding om samen het netwerk te tekenen. Inclusief een stappenplan met de titel ‘Je hoeft het niet alleen te doen’. Deze publicatie is tot stand gekomen vanuit het landelijk programma Kansrijke Start en is uitgevoerd door AEF, Common Eye en Pharos.
Deze ‘zelfscan’ is ontwikkeld om inzicht te krijgen in de vaardigheden die van belang zijn om juist ook de (aanstaande) gezinnen met een verhoogde kwetsbaarheid goed te bereiken en ondersteunen. De zelfscan is gebaseerd op basis van ervaringen van ouders, professionals en experts. Met de zelfscan kun je jezelf scoren op de vaardigheden die van belang zijn en vind je praktische tips en suggesties om jezelf op je aandachtpunten te ontwikkelen. De zelfscan is ook geschikt om als team in te vullen en te bespreken. Deze publicatie is tot stand gekomen vanuit het landelijk programma Kansrijke Start en is uitgevoerd door AEF, Common Eye en Pharos.
Het Co-Design Canvas van SISCODE is een instrument dat helpt bij het faciliteren van een open en transparante dialoog over ieders ervaringen en belangen, bij het afstemmen van verwachtingen en doelstellingen, bij het creëren van inzicht en begrip en bij het bespreken van kennis, machtsverhoudingen en gedeelde verantwoordelijkheden in zowel het plannen en uitvoeren als het evalueren van een co-designproces.
De analysetool Kansrijke Start brengt in kaart wat er lokaal of regionaal al gebeurt in de cruciale 1000 dagen-periode van een kind. Na invullen van de vragenlijst (duur: 15 à 20 minuten) is duidelijk op welke punten de aanpak en de samenwerking versterkt kan worden. De uitslag biedt bovendien een startpunt voor het kiezen van de interventies die in jouw lokale situatie het meest geschikt zijn. Ter inspiratie kun je hiervoor de Menukaart Kansrijke Start raadplegen op de website van VWS. Hierin vind je ongeveer honderd verschillende goed beschreven en erkende interventies, uit zowel het medische als het sociale domein. De menukaart is vrij toegankelijk, voor de analysetool hebben gemeenten inloggegevens ontvangen.
Toelichting op de perinatale kerncijfers en informatie over andere cijfers en die je kunt gebruiken bij de aanpak kansrijke start in jouw gemeente.
Naast Pharos zijn er ook andere partijen die praktische hulpmiddelen aanbieden. Bekijk bijvoorbeeld:
Bekijk meer thema’s van Pharos.
Benieuwd naar meer informatie over Pharos?
Missie en visie Wij zetten ons in voor het terugdringen van grote gezondheidsverschillen in Nederland.
Programma’s De kennisprogramma’s van Pharos vertalen strategie en prioriteiten naar aanpak en werkwijze.
Medewerkers Maak kennis met onze experts. Ze geven je graag advies.
Werken bij Pharos Bekijk vacatures, stages en werkervaringsplekken.
Werk je met partners aan een Kansrijke Start aanpak, of wil je dat gaan doen? In dit document lees je meer over de factoren die bijdragen aan een kansrijke start, en over de bouwstenen & succesfactoren van een aanpak Kansrijke Start. We delen ervaringen, tips en praktijkvoorbeelden en verwijzen naar meer informatie.
In dit themadocument vind je meer informatie over hoe samenwerking verloopt binnen de aanpak Kansrijke Start. Zodat meer kinderen de start krijgen in het leven die ze nodig hebben.
In deze folder wordt uitgelegd wat het stimuleringsprogramma lokale coalities Kansrijke Start inhoudt en welke ondersteuning wij vanuit dit programma bieden.
Je krijgt kennis en handvatten voor het betrekken van bewoners met lage SES. Hoe je dat eigenlijk en waar begin je? Na deze training ben je beter in staat om in je eigen gemeente aan de slag te gaan.
Tijdens de workshop Gezondheidsvaardige organisatie ontdek je wat jouw (zorg)organisatie kan doen om rekening te houden met gezondheidsvaardigheden. Je krijgt tips, handvatten en goede voorbeelden. Ook bespreken we welke stappen jouw organisatie kan zetten om informatie en communicatie binnen jouw organisatie begrijpelijk en toegankelijk te maken voor iedereen.
Pharos biedt vanaf medio september 2021 de training Sensitief werken in de eerste 1000 dagen aan. De training is gericht op het voorkomen van gezondheidsverschillen, door stress-sensitief te werken met ouders op een begrijpelijke en cultuursensitieve wijze. De training stelt de deelnemers in staat om, samen, sensitief te werken met aanstaande ouders of ouders met kleine kinderen.
Voor vragen over Kansrijke Start/de Eerste 1000 dagen van een kind kunt u mailen naar: kansrijkestart@pharos.nl of u kunt contact opnemen met één van onze experts op dit thema.
Onze experts
